Starożytny Sumer
Cywilizacja Sumerów rozwijała się w południowej Mezopotamii prawdopodobnie od połowy IV tysiąclecia p.n.e. do końca III tysiąclecia p.n.e. Ich pochodzenie etniczne i geograficzne jest ciągle kwestią otwartą. Sumer jest uważany za kolebkę cywilizacji Bliskiego Wschodu i świata zachodniego. Choć Sumerowie nie przetrwali to przetrwała ich kultura i stała się inspiracją dla następnych państw w Mezopotamii, czyli dla Asyrii i dla Babilonii.
Sumerowie w swoich dokumentach nazywali siebie SAG GI.GA, czyli Czarnogłowi.
Odkrycie Sumerów nie jest zasługą historyków ani archeologów. Pierwszy wyraźnie sformułowany dowód ich istnienia zawdzięcza się precyzyjnym wyliczeniom lingwistów, którzy w drugiej połowie XIX wieku orzekli, że jednym z języków utrwalonych na glinianych tabliczkach jest język sumeryjski, zatem stwierdzono, że musiał istnieć w dalekiej przeszłości lud zwany Sumerami. Istnienie tego ludu zostało potwierdzone przez późniejsze wykopaliska archeologiczne.
Określenie Sumer pochodzi z języka akadyjskiego od słowa Szumeru, zatem bardziej właściwą formą powinien być Szumer, a nie Sumer. Nazwa ta to jednak anachronizm z czasów starobabilońskich (początek II tys. p.n.e.). Sumerowie nazywali swój kraj KI.EN.GI(R), co tłumaczy się jako znakomite miejsce albo miejsce, szlachetnego, znakomitego EN.
Według Sumeryjskiej listy królów kolebką kraju Sumerów było miasto Eridu, które pełniło ważną rolę stolicy religijnej. Istotne znaczenie miało także Nippur, które podobnie jak Eridu było znaczącym ośrodkiem świątynnym, a w późniejszym czasie, nawet ważniejszym niż Eridu. Przez długi czas dominacja polityczna należała do Uruku, który był stolicą, w okresie ekspansji kulturowej, przypadającej na okres Uruk oraz jednym z najważniejszych, jeśli nie wciąż najważniejszym miastem w na początku okresu wczesnodynastycznego. Przejściową hegemonię nad Sumerem zdołały zdobyć również Ur, Lagasz i Umma. Ważnym północnym ośrodkiem sumeryjskim do końca okresu wczesnodynastycznego mogło być także Kisz, jednak prawdopodobnie Sumerami była tam tylko warstwa rządząca, a od okresu akadyjskiego miasto to było częścią Akadu i zamieszkiwało je niewielu Sumerów.
Warunki naturalne
Starożytny Sumer był usytuowany na dzisiejszym Bliskim Wschodzie, w południowej Mezopotamii pomiędzy rzekami Tygrys i Eufrat (Ryc.1). Rzeki te w starożytności miały inny bieg niż współcześnie dlatego ruiny miast sumeryjskich znajdują się na pustyni, daleko od koryt rzecznych.
W języku Sumerów Eufrat nazywał się BURANUNU, co znaczy wielka rzeka. Od tego określenia pochodzi nazwa w języku akadyjskim Purattu. Sumeryjska nazwa Tygrusu brzmiała IDI.GIN, co może oznaczać błękitna rzeka lub ciągle płynąca rzeka. Od tej nazwy pochodzi akadyjski idiqlat.
Mniej więcej od połowy swojego biegu Tygrys i Eufrat meandrują na terenach nizinnych i tworzą liczne odnogi. Ich nurt jest przy tym tak słaby, że naniesiony przez nie muł podnosi ich koryta, co sprawia, że często występują z brzegów zalewając, okoliczne tereny. Powstają wówczas płytkie jeziora, moczary, rozlewiska i bagna, ukryte w rozległych zaroślach trzcinowych. Zostawiany na nizinach muł i szlam użyźniał także tereny uprawne. Część materiału rzeki niosą ku morzu, przyczyniając się do tzw. cofania się morza i przesuwania linii brzegowej w jego głąb
Tę część Mezopotamii można nazwać wodną krainą, którą zamieszkiwało liczne ptactwo wodne, bawoły i dziki, a w powietrzu unosiły się chmary komarów. Jej kształt oraz rozległość zmieniały się z upływem czasu, jednak istniała ona tam zawsze, co było związane z ujściem Tygrysu i Eufratu. Sumerowie umieli kontrolować bieg rzek, za pomocą systemu grobli i kanałów, co pozwalało budować w ich pobliżu miasta oraz uprawiać żyzne pola. Ich uprawa była możliwa tylko dzięki sztucznemu nawadnianiu. Gleba, pozostawiona sama sobie, była jałowa i nieproduktywna.
Klimat południowej Mezopotamii podobnie jak dzisiaj tak i w IV i III tys. p.n.e. był suchy i gorący, a deszcze padały bardzo rzadko. Ziemia nie posiadała także żadnych surowców naturalnych, nawet kamienia. Oprócz palm i ogromnej trzciny, rosnącej na bagnach nie było drewna. Głównym materiałem budowlanym zatem była glina, której było pod dostatkiem.
Dorobek kulturowy
Język sumeryjski zapisywany był za pomocą pisma, które powstało ok. 3300-3100 p.n.e. Początkowo było to pismo obrazkowe, które w ciągu kilkuset lat ewoluowało do formy pisma klinowego (Ryc.2). Jego pierwotną rolą było ewidencjonowanie dóbr w gospodarce, ale z biegiem czasu było coraz doskonalsze i pozwalało na wyrażanie myśli i pojęć abstrakcyjnych, następstwem czego było powstanie literatury. Zaczęto spisywać historie o bogach oraz bohaterach i tak powstały opowieści dzisiaj znane jako mity i eposy. Szczególnym utworem jest opowieść o potopie , mającym zniszczyć ludzkość, która we współczesnej kulturze znana jest w podobnej wersji ze Starego Testamentu. Literatura sumeryjska posiadała wielu bohaterów, z których najlepiej znanym jest Gilgamesz, półbóg i władca państwa-miasta Uruk. Opowiada o nim pięć eposów, które stały się inspiracją do stworzenia w późniejszej Babilonii wzbogaconej, jednolitej wersji dzieła literackiego znanej dzisiaj jako "Gilgamesz - Epos starożytnego dwurzecza". Innym dziełem, które również stworzyli Babilończycy, ale niewątpliwie zainspirowani przez Sumerów, jest kosmogoniczny mit Enuma elisz.
Sumeryjski panteon uznawany był w całej dolinie Międzyrzecza. Najważniejszy sumeryjski bóg nosił imię An. Był przodkiem i królem wszystkich bogów, jednak z biegiem czasu jego kult przygasł na rzecz jego synów - Enkiego, który jako starszy początkowo przejął od ojca władzę, a później na rzecz młodszego syna Enlila, który objął panowanie po bracie. Bogowie ci wraz z boginią Ninhursag określani byli mianem stworzycieli i mieli również władzę nadawania przeznaczenia. Inną grupę tworzyli tzw. bogowie astralni. Byli to Inanna, Utu i Nanna. Ci bogowie również byli znaczni i tak jak stworzyciele mieli moc nadawania przeznaczenia. Sumerowie czcili ich w osobno wybudowanych dla każdego świątyniach i składali im ofiary ze zwierząt, płodów rolnych, biżuterii i przedmiotów codziennego użytku. Każde miasto miało swojego boga-opiekuna, a mieszkańcy wyznawali jego szczególny kult.
Sumerowie wznosili monumentalne budowle, świątynie dla bogów i pałace dla królów. Świątynie były wznoszone na platformie usypanej z ziemi i gruzów lub budowanych z cegły. Wcześniejsze świątynie stały tylko na jednym tarasie, a późniejsze na dwóch lub trzech. Monument, składający się z trzech platform, na szczycie którego stała mała świątynia nazywany był zigguratem, a najlepiej zachowaną budowlą tego typu jest Ziggurat w Ur. W Sumerze budowano głównie z cegły suszonej, czasami oblicowania ważnych budynków robiono z cegły wypalanej, która była odporniejsza na warunki atmosferyczne.
Kanony sztuki sumeryjskiej, były wzorem, naśladowanym w całej późniejszej Mezopotamii. Rzeźba charakteryzowała się walcowym kształtem ciała i uwydatnieniem najważniejszych cech twarzy - figury miały duże oczy, uszy i nosy. Rzeźbiono podobizny zarówno bogów, królów, jak i zwykłych ludzi. W płaskorzeźbie najważniejszą rolę odgrywały kamienne płyty z otworem w środku. Na przedstawieniach płaskorzeźbionych obowiązywała zasada ukazywania rangi i znaczenia postaci za pomocą jej wielkości. Oznacza to, że król był przedstawiany jako postać dominująca, duża, a zwykli ludzie jako postacie o niewielkich rozmiarach.
Osiągnięcia techniczne i naukowe
W połowie IV tys. p.n.e. zaistaniały warunki do zmiany sposobu zasiedlania odpowiednich dla ludzi terenów. Prowadziło to jednocześnie do tworzenia się ośrodków miejskich między Eufratem i Tygrysem, od których odchodziły setki i tysiące kanałów żeglownych oraz nawadniających.
Dopiero razem z powstaniem miast można zaobserwować szybki rozwój gospodarczy i techniczny Mezopotamii. Jako osiągnięcia cywilizacyjne Sumerów można zatem wymienić monumentalną architekturę, zastosowanie pługa, powstanie systemu nawadniającego, zastosowanie koła do pojazdów i koła garncarskiego, odkrycie sposobu wytapiania metali, pismo, utworzenie systemu miar i wag.
data utworzenia: 30.09.2010
ostatnia
aktualizacja treści: 28.05.2019
źródła:
Przed nami
szedł Gilgamesz - Robert Stiller
Północna Babilonia w okresie
wczesnodynastycznym - Dorota Ławecka
Sztuka Starożytnego
Wschodu - Antoni Mierzejewski
The Sumerians - Samuel Noah
Kramer
Zapomniany Świat Sumerów - Marian Bielicki
Królestwo zstępuje z niebios: Dzieje imperiów mezopotamskich
w starożytności - Bogdan Wiktor Matysiak