Uruk
Miasto Uruk usytułowane było na centralno-zachodnich ziemiach Sumerów (Ryc.1), na północny zachód od Larsy, wzdłuż ówczesnego biegu Eufratu. W ciągu kilku tysięcy lat rzeka zmieniła swoje koryto i obecnie ruiny miasta leżą na pustyni, oddalone od niej o 35 kilometrów. Stary Testament wymienia miasto pod nazwą Erech, oryginalna, sumeryjska nazwa brzmi Unug, a współczesna nazwa stanowiska archeologicznego brzmi Warka.
Najstarsze osiedle zbudowane było w tym miejscu w okresie Ubajd w V tys. p.n.e. Już na przełomie IV i III tys. p.n.e. Uruk stał się największym miastem Mezopotamii i zajmował powierzchnię ok. 100 hektarów. Rozwój miasta był kontynuowany w okresie wczesnodynastycznym i wtedy osiągnęło ono swój największy w historii rozmiar - ok. 400 hektarów. Po okresie wczesnodynastycznym Uruk przestał się rozwijać i zaczął się kurczyć oraz tracić na znaczeniu aż do okresu nowosumeryjskiego, w którym władcy z III dynastii z Ur rozpoczęli nowe przedsięwzięcia budowlane. Z tego okresu pochodzi masywny ziggurat, zwany Zigguratem Inanny. Po upadku ostatniej sumeryjskiej dynastii miasto ponownie zaczęło się wyludniać i tracić swoje znaczenie.
Bogiem opiekunem Uruku był An, jednak w późniejszych czasach jego kult został zastąpiony kultem Inanny, dlatego w mieście znajdują się dwa kompleksy sakralne - E-anna, który był poświęcony Inannie i Kullaba, poświęcony Anowi.
Badania archeologiczne
Na terenie Uruku odkopano 18 archaicznych warstw. Jeśli chodzi o czasy sumeryjskie to warstwy Uruk VIII do IV zostały przyporządkowane do okresu Uruk, warstwa Uruk III odpowiada okresowi Dżemdet Nasr, a warstwa Uruk I odpowiada okresowi wczesnodynastycznemu. Warstwa Uruk II została błędnie oznaczona, na skutek czego wyłączono ją z terminologii.
Pierwszym badaczem Uruku był w latach 1850-1854 K. Loftus. Podczas swoich badań wydobył z ziemi kilkanaście małych rzeczy, w tym gliniane tabliczki oraz sporządził mapę stanowiska. Kolejnymi archeologami w Uruku byli w pierwszych latach XX wieku R. Koldewey i W. Andrae oraz w 1912 J. Jordan, który powrócił do tego miejsca w 1928 wraz z A. Falkensteinem i swoją uwagę skoncentrował na okręgu E-anna. Następnie prace badawcze były kontynuowane w latach 1931-1939 przez Noldeke A., E. Heinricha J. i H. Lenzena. W dalszej kolejności wykopaliska prowadził K.Lenzen w latach 1953-1967. Jego następcami byli do roku 1977 H. J. Schmidt oraz po 1980 R. M. Boehmer. Do roku 1989 zorganizowano w sumie 39 niemieckich kampanii. Ostatnie, jak na razie badania, prowadził w 2001 roku M. van Ess, który zaczął prześwietlać teren Uruku za pomocą magnetometrów.
W mieście odkryto charakterystyczną dla całej epoki architekturę, a stąd epoka ta wzięła nazwę od nazwy miasta. Wszystkie miasta sumeryjskie w tym okresie budowane były w ten sam, jednakowy sposób. Wszędzie w centralnym punkcie wyrastała na sztucznie usypanym wzgórzu świątynia boga opiekuna. W całym Sumerze występował ten sam sposób budowania ścian, nisz, wolnostojącego stołu ofiarnego, itp.Z Uruku pochodzi najstarsza kamienna konstrukcja w Mezopotamii (kamienna brukowana ulica i najstarsze usypisko, na którym wzniesiono świątynię - Biała Świątynia).
Pod względem architektonicznym w Uruku najlepiej znane są budowle o charakterze kultowym lub administracyjnym, które odkryto na obszarze dzielnicy E-anna i w dzielnicy z zigguratem boga Ana, na którym stała Biała Świątynia (Ryc.2).
Mury obronne
W pierwszym okresie wczesnodynastycznym, w pierwszej połowie III tys. p.n.e. mieszkańcy Uruku, prawdopodobnie jako pierwsi zbudowali mur obronny. Jako materiał budowlany posłużyła suszona cegła – mur liczył 9 km długości i szczelnie otaczał miasto. Pomimo, że wał nie został dokładnie odkopany tak wczesna data jego budowy została wywnioskowana na podstawie informacji z odcisku pieczęci cylindrycznej. W przeciągu setek lat zasiedlenia miasta mur był wielokrotnie naprawiany.
Historia miasta
WŁADCY URUKU
I DYNASTIA
- Meski'aggaszer
- Enmerkar
- Lugalbanda
- Dumuzi
- Gilgamesz
- Urlugal
- Utulkalama
- La-baszer
- Ennundarahana
- Mesze
- Melamana
- Lugalkigin
II DYNASTIA
- Enszakuszana
- Lugalkiniszedudu
- Argandea
III DYNASTIA
(ok. 2350 p.n.e.)
IV DYNASTIA
(ok. XXIII-XXII w p.n.e.)
- Ur-nigin
- Ur-gigir
- Kuda
- Puzur-ili
- Ur-Utu
- Ur-nigin
V DYNASTIA
(ok. 2110 p.n.e.)
Uruk stał się najważniejszym miastem-państwem oraz centrum handlowym, kultowym i administracyjnym w całej południowej Mezopotamiiw IV tys. p.n.e. Był też główną siłą ekonomiczną i polityczną w regionie, której wpływy sięgały północnej Syrii na zachodzie i Iranu na wschodzie. Wtedy został wymyślony pierwszy znany na świecie system pisma - pismo piktograficzne, który był używany w Uruku pod koniec IV tys. p.n.e. (warstwa Uruk IVa), by następnie rozprzestrzenić się na obszarze całej Mezopotamii.
W okresie wczesnodynastycznym (ok. 2900-2350 p.n.e.) Uruk utrzymał swą dominującą pozycję. Pierwsza faza tego okresu (WD I) była jednak czasem radykalnych zmian. Uruk wciąż jeszcze się rozwijał i liczba jego mieszkańców wzrastała. W tym czasie wzniesiony został nowy mur miejski z cegły mułowej o długości 9 km (galeria zdjęć: pozycja nr 2), który późniejsza tradycja przypisała Gilgameszowi. Odsłonięto niewiele budowli z tego okresu, głównie domy mieszkalne.
Część akcji "Eposu o Gilgameszu" rozgrywa się w Uruku. Miasto jest w utworze tym opisane w następujący sposób:
"Murami otoczył warowny Uruk, gród i spichlerz świetny świętej Eanny. Obejrzyj mury, na których fryz jak z miedzi! Spójrz na wały, którym nie masz podobnych! Głazów dotknij, w których z dawien dawna obracają się trzpienie wrót, i wnijdź do Eanny, w domostwo Isztar, któremu równego nie wzniesie żaden władca wśród potomnych i żaden człowiek. Wstąp a przejdź się po murach Uruku, podwaliny ich obejrzyj, sprawdź dłonią cegły. Czyliż te cegły nie są wypalone? Czyż nie kładło tych murów siedmiu mędrców?"
Gilgamesz - Robert Stiller
Z tego eposu dowiadujemy się również, że w czasach Gilgamesza 1/3 część miasta stanowiły świątynie, 1/3 zabudowa miejska, 1/3 ogrody.
Wydaje się, że w okresie WD II liczba mieszkańców obniżyła się i zasiedlona była tylko zachodnia część miasta. Pod koniec okresu wczesnodynastycznego ok. 2350 p.n.e. Lugalzagesi podbił całą południową Mezopotamię, a jako stolicę dla swojego państwa ustanowił Uruk. Lugalzagesi rozpoczął wielki program budowniczy w Uruku - tzw. Stampflehmgebäude w E-annie oraz duży taras w północnej części miasta. Wydaje się, iż oba projekty nigdy nie zostały ukończone, najprawdopodobniej dlatego, iż władca ten pokonany został przez Sargona Wielkiego, założyciela dynastii akadyjskiej. Po zwycięstwie Sargon rozkazał zniszczyć mury Uruku. W swej nowej stolicy Agade, w dzielnicy Ulmasz, wzniósł on świątynię bogini Isztar/Inanny, w wyniku czego kult tej bogini w Uruku bardzo stracił na znaczeniu. Nieliczne znaleziska z Uruku z tego okresu wskazują, iż nastąpił wyraźny spadek liczby mieszkańców, którzy jak się wydaje zamieszkiwali jedynie północną część miasta.
W okresie nowosumeryjskim, podczas krótkotrwałej niezależności, kiedy to Utuhengal, z Uruku rządził Sumerem, miasto stało się częścią państwa III dynastii z Ur. Ur-Namma, pierwszy król z tej dynastii, rozpoczął intensywne prace budowlane, głównie w E-anna i w tym czasie wzniesiono ziggurat. Po upadku królestwa III dynastii z Ur, około 2000 roku p.n.e. Uruk stał się częścią państwa Larsy.
Galeria zdjęć
data utworzenia: 13.12.2010
ostatnia aktualizacja treści: 28.05.2016
źródła:
Zapomniany Świat Sumerów - Marian Bielicki
Gilgamesz - epos Starożytnego Dwurzecza
CDLI Wiki