Eridu
Eridu to sumeryjskie miasto znane również jako Eridug lub Nun. Leżało na pustyni, na południe od Eufratu (Ryc.1). Współczesna nazwa Eridu brzmi Abu Szahrain i jest to zespół niskich wzgórz, pokrytych piaskiem, okalających resztki bardzo źle zachowanego zigguratu, zbudowanego przez królów z III dynastii z Ur. Eridu to święte miasto Sumerów, które było siedzibą boga Enkiego.
Miasto zajmowało powierzchnię 10 hektarów i liczyło kilka tysięcy mieszkańców. Obecnie główne ruiny pozostałe z czasów III dynastii z Ur zajmują powierzchnię około 300 x 400 metrów. Najwcześniejszych mieszkańców Eridu często uważa się za pierwszą zorganizowaną społeczność, którą odnaleziono w Mezopotamii. Najstarsze ślady osadnictwa sięgają 5500 p.n.e.
Eridu było portem. W starożytności niedaleko miasta przebiegała linia brzegowa morza. Współcześnie brzeg Zatoki Perskiej jest przesunięty daleko na południe, a pozostałości Eridu znajdują się na pustyni.
Miasto musiało pierwotnie być archaicznym kultowym świętym miejscem spotkań mieszkańców z szerszego obszaru południowych części Mezopotamii. Później kultowe miejsce przekształciło się w większy kompleks budynków i wreszcie w miasto.
Badania archeoligiczne
Wykopaliska w Eridu przeprowadzano kilkukrotnie. Jako pierwszy miasto zbadał J.E. Taylor w 1854 roku. Następnie prace wykopaliskowe prowadził R. Cambell Thompson w 1918 roku i R. Hall w 1919 roku. Ostatnie jak dotychczas wykopaliska przeprowadzane były w latach 1946-1949. Kierowali nimi Faud Safar, Muhammad Ali Mustafa i Seton Lloyd.
Miasto Enkiego
Miasto znajdowało się na terytorium zalewowym lub na bagnach – być może to wyjaśnia, dlaczego w późniejszej mitologii Enki kojarzy się z bagnami, trzcinowiskami, kanałami i rzekami. W warstwie VIII świątyni E-abzu znaleziono różne gliniane cewki, prawdopodobnie reprezentacje węży. Węże były zawsze związane z kultami chtonicznymi lub kultami podziemnymi w różnych archaicznych religiach świata i rozsądnie można zasugerować, że figurki węży zostały przyniesione do świątyni w nadziei, że mogą zanieść modlitwę do podziemnego świata (później znanego jako Abzu) boga z Eridu – Enkiego.
Jest również pewne, że Enki musiał być znaczącą postacią w religijnych koncepcjach mieszkańców Sumeru już na początku trzeciego tysiąclecia, chociaż archeologiczne dowody z jego świątyni w Eridu nie dają żadnych rozstrzygających wskazówek na temat możliwej oryginalnej natury tego boga.
Ruiny
Obecnie w skład Eridu wchodzi siedem kopców (Ryc. 2), które kryją w sobie ruiny starożytnego miasta. Pierwszy kopiec jest największy i najstarszy - kryje w sobie ruiny świątyni E-abzu. Kopiec drugi wydaje się być miejscem dla świątynnych pracowników. Kopce trzeci, czwarty, szósty, siódmy przylegają do starego koryta rzeki. Kopiec piąty znajduje się na uboczu po prawej stronie mapy. Prawdopodobnie między kopcem pierwszym, a drugim płynął kanał.
Badacze odkopali dziewiętnaście warstw osadniczych, z czego w siedemnastu z nich znaleziono pozostałości świątyni E-abzu (Ryc. 3), które były kolejnymi fazami budowli. Świątynia jest uważana za największe odkrycie w Eridu, a wiek najstarszej fazy szacuje się na ponad 5000 p.n.e. Na wzgórzu, które znajdowało się w odległości jednego kilometra świątyni znaleziono pałac. Plan pałacu pochodzi z pierwszej połowy III tys. p.n.e. i przypomina plan pałacu w Kisz.
W Eridu odkryto także cmentarzysko z okresu Ubajd, które składało się z około tysiąca grobów.
W mieście odkopano również pięć zespołów mieszkalnych oraz fragmenty dwóch ulic miejskich. Na murach domów znajdował się tynk, a w niektórych miejscach wymalowane były szerokie czerwone i białe pasy. Natrafiono na doskonale zachowane ściany jednego z domów. Ocalały nawet sklepienia, nad niektórymi otworami drzwi. Możliwe było również odtworzenie wymiarów okien. Zachowało się większość pomieszczeń otaczających główną komnatę. Z jednego z nich prowadziły również schody na dach.
Znaczenie miasta
Chociaż nie ma dowodów na to, że Eridu było uważane za najstarsze sumeryjskie miasto to przekonanie o tym ma silny wpływ na postrzeganie sumeryjskiej mitologii, historii i religii. To, że Eridu było ważne w starożytności stwierdzane jest zwykle bez żadnego faktycznego dowodu tekstowego ani archeologicznego i funkcjonuje jako oczywiste założenie.
Badania archeologiczne niczego nie ujawniają na temat rzeczywistych wierzeń religijnych i folkloru społeczeństwa przedpiśmiennego - nie podają też żadnych informacji o możliwym ogólnym znaczeniu kulturalnym tego miejsca i jego boga w południowej Mezopotamii. W pierwszych dostępnych tekstach mitologicznych i inskrypcjach królewskich miasta Nippur , Ur, Uruk z pewnością przedstawiane są jako znacznie ważniejsze.
Źródła pisane, które wskazują na pierwszeństwo Eridu to tekst znany jako Urukagina 15 (Ukg. 15) (Ryc. 4), znaleziony w Girsu (Luwr, Paryż, AO 4153) oraz Sumeryjska lista królów. Urukagina 15 wskazuje na to mówiąc, że Enki i miasto Eridu pojawiły się tak dawno, że nie było jeszcze Enlila ani Ninlil. Jasność i roślinność była pyłem, światło dzienne nie świeciło, a światło księżyca nie pojawiło się jeszcze.
Inny argument za tym, że Eridu było pierwsze pochodzi z zapisu w Sumeryjskiej liście królów, który mówi, że królestwo zostało przekazane z nieba do Eridu, jednak istnieją egzemplarze tego dokumentu, w których jest napisane, że pierwsze miasto gdzie znajdowało się królestwo to Kisz.
Jak pokazują dostępne teksty w okresu wczesnodynastycznego świątynia w Eridu nigdy nie była uważana za ważniejszą od tej w Nippurze. Wyjątkiem jest piśmiennictwo z okresu Szulgiego. Eridu jest często drugim najważniejszym miastem, a w kilku tytułach władców Sumeru i Akadu jest porównywalne z Ur i Urukiem.
Jeśli by uznać prawdziwość teorii o Enlilu jako przybyszu do sumeryjskiego panteonu oraz Enkim jako oryginalnym głównym bóstwie, to oczywiście Eridu mogło być w niektórych częściach Mezopotamii w okresach archaicznych centralnym punktem kultu, które zostało zamienione na świątynię w Nippurze tuż przed powstaniem pierwszych pisemnych tekstów mitologicznych i inskrypcji królewskich. Większość źródeł pisanych po 2500 p.n.e. nie przyznaje Eridu specjalnego statusu jako pierwszego i pierwotnego miasta. Wydaje się, że tylko mitologia i ideologia Szulgiego uczyniły taki wyjątek.
Ze względu na swoją hipotetyczną oryginalną świętą naturę Eridu było jednym z głównych punktów kultu religijnego i intelektualnego w całej historii Sumerów. Jednak podkreślenie szczególnego boskiego statusu Eridu we wczesnej mitologii mezopotamskiej i we współczesnych pracach naukowych wydaje się przesadzone. Na podstawie kilku inskrypcji królewskich i mitologicznych Eridu można nazwać jednym z najświętszych ośrodków religijnych i kulturowych, porównywalnym z Nippurem, Urukiem lub Ur, ale nie pierwszym i najważniejszym miastem.
data utworzenia: 30.09.2010
ostatnia aktualizacja treści: 25.09.2019
źródła:
Was Eridu The First City in Sumerian Mythology? - Peeter Espak
Zapomniany Świat Sumerów - Maraian Bielicki
Sztuka Mezopotami - Krystyna Gawlikowska
George Roux - Mezopotamia