Ur
Ur, także Uri lub Urim, to jedno z najważniejszych miast Sumeru oraz stolica imperium pod koniec III tys. p.n.e. W starożytności było miastem portowym na rzece Eufrat. Obecna nazwa najbliższego osiedla to Tall al-Mukajjar.
Biblia wspomina o tym mieście jako o Ur Chaldejczyków i wskazuje je jako miejsce, w którym urodził się i skąd wyruszył na zachód prorok Abraham około roku 2000 p.n.e. Miasto swoją największą świetność przeżywało w czasach tzw. sumeryjskiego renesansu, czyli w okresie od ok. 2100-2000 p.n.e., kiedy było stolicą zcentralizowanego państwa pod rządami królów z III dynastii z Ur. Po upadku państwa III dynastii z Ur miasto zachowało swój status ekonomiczny, kulturowy i religijny przez jeszcze około 2000 lat.
W starożytności Ur leżało na północnym brzegu bagien oraz w obrębie laguny – nad brzegiem morza (Ryc.1). Takie położenie – jak później się okazało - przyczyniło się do niezwykłego rozkwitu państwa. Mezopotamia była uboga w surowce – brakowało kamieni, drewna i metali - więc trzeba było je importować, a zatem znaczna część ludności oprócz rolnictwem i pasterstwem zajmowała się bardzo dochodową działalnością handlową.
Część miasta jest w niewielkim stopniu zrekonstruowana (Ryc.2). Prace przy odbudowie zostały przeprowadzone w drugiej połowie XX wielu na wniosek ówczesnego przywódcy Iraku Saddama Husajna, który częściowo odbudował ziggurat (Fot.2). W 1999 roku dokonano rekonstrukcji części dzielnicy mieszkalnej w południowym końcu stanowiska.
Badania archeologiczne
Jako pierwszy Europejczyk do Ur dotarł już w 1625 roku włoski podróżnik Pietro della Valle, który opisał piaszczyste wzgórza, pod którymi kryły się pozostałości ceglanych monumentów. On też dostarczył uczonym pierwszych znaków klinowych, zapoczątkowując tym samym, trwającą 200 lat historię ich odczytania. Pierwsze badania wykopaliskowe w Ur prowadził w latach 1853-1854 J.E. Tylor, podczas których odsłonięty został ziggurat, znany współcześnie jako Ziggurat w Ur. Badacz ten odnalazł w narożnikach budowli inskrypcje, informujące kto budował świątynie i wynikało z nich, że odkryta została świątynia boga Nanny w mieście Ur. Wiadomość o tym wkrótce obiegła cały świat – oto odnaleziono miasto Abrahama, opisane w Księdze Rodzaju. Z inskrypcji wynikało, że pierwszymi założycielami świątyni byli królowie Ur-Nammu oraz jego syn Szulgi.
Kolejne badania na terenie miasta prowadzili w latach 1918-1919 H.R.H. Hall i Reginald Thompson, a następnie w latach 1922-1934 sir Leonard Woolley, który odsłonił ogromne obszary miasta (Ryc.3) oraz dokonał spektakularnego odkrycia jakim były Grobowce Królewskie, zawierające skarby nietknięte od czasów starożytności: Sztandar z Ur, Hełm Meskalamduga, biżuteria Puabi, harfy i wiele innych. Badacz ten odsłonił podczas swoich kampanii także pięć zespołów mieszkalnych, złożonych ze sporej liczby domów, a także fragmenty dwóch ulic miejskich. Na murach domów zachował się tynk, a w niektórych miejscach szerokie na 7,5 cm czerwone i białe malowane pasy.
Historia miasta
WŁADCY UR
I DYNASTIA
(ok. 2600 - 2450 p.n.e.)
- Meskalamdug
- Puabi / Shubad
- Akalamdug
- Mesanepada
- Meskiaguna
- Aanepada
- Elulu
- Balulu
II DYNASTIA
(ok. 2300 p.n.e.)
- Nani / Nami / Nane
- Meskiag-Nanna
- ?
- ?
III DYNASTIA
(ok. 2112 - 2004 p.n.e.)
Ur było jednym z pierwszych osiedli założonych w okresie Ubajd, ok. 4000-5000 lat p.n.e., a 2800 p.n.e. było już jednym z lepiej prosperujących państw-miast Sumeru i posiadało 15 hektarów powierzchni.
W Ur rządziły trzy dynastie, z których przynajmniej dwóm w różnych okresach udawało się rozciągać swoją dominację nad całym Sumerem. Znanym z inskrypcji pierwszym władcą był z I dynastii był Meskalamdug, który tytułował siebie królem Kiszu, co oznaczało króla, który zdobył dominację z Sumerze. Z innej inskrypcji znany jest sławny wódz i budowniczy świątyń Mesanepada. Okres jego rządów przypisuje się na lata około 2670 p.n.e. Jego syn Aanepadda, który rządził około roku 2650 p.n.e. wybudował świątynię bogini Ninhursag.
Za czasów III dynastii – w latach 2112-2004 p.n.e. - miasto było stolicą imperium i posiadało 50-63 hektarów powierzchni, a zamieszkiwało w nim 30-65 tys. ludzi – w tym okresie Ur było najludniejszym i najbardziej bogatym miastem w całym Sumerze. Około roku 2000 p.n.e. miasto zostało podbite i zniszczone przez Elamitów.
Gospodarka miasta
Gospodarka Ur oparta była na dwóch rodzajach działalności: pierwsza to rolnictwo, druga to wykorzystanie strategicznego położenia, które pozwalało kupcom na pośredniczenie w transporcie dóbr szlakami handlowymi. Ta druga działalność przynosiła mieszkańcom ogromne korzyści, jeśli nie wszystkim to przynajmniej niektórym warstwom społeczeństwa, co zostało potwierdzone przez odkrycie wielu fantastycznych przedmiotów, wykonanych ze złota. Handel oparty był na dobrze rozwiniętym rolnictwie, dzięki temu w mieście było dosyć jedzenia, aby część mieszkańców mogła wyspecjalizować się w innej działalności.
Uprawianie roli zarówno w Ur jak i w całym Sumerze było bardzo trudne, gdyż ziemię przeznaczoną pod uprawę trzeba było sztucznie nawadniać, ze względu na małą ilość opadów. Tego typu rolnictwo wymagało zaawansowanej technologii. Na polach rosło głównie zboże, a obok tego znajdowały się sady z warzywami i palmami daktylowymi. Hodowano owce, z których pozyskiwano wełnę do produkcji odzieży.
W połowie III tysiąclecia p.n.e. system handlowy Bliskiego Wschodu łączył wiele odległych od siebie obszarów takich jak tereny dzisiejszego Iranu i Afganistanu, doliny Syrii i Mezopotamii oraz Anatolię, czyli dzisiejszą Turcję. W środku całej tej sieci znajdowało się Ur, gdzie działali pośrednicy z całego obszaru Bliskiego Wschodu. Już wtedy znanych było wiele kapitalistycznych praktyk, takich jak kontrakty inwestycyjne, różne rodzaje ryzykownych alokacji, dążenie do zysku, itp. Wiele źródeł przedstawia sporą ilość szczegółowych informacji na temat kupców z Ur. Na glinianych tabliczkach zachowały się ich imiona, listy i skargi. Podatki i trybuty, które płacili lokalnym i obcym władcom zostały wymienione na wielu administracyjnych dokumentach, Inne inskrypcje zaś zawierają podziękowania dla bogów, za to, że udało im się powrócić do domu z odległych krain.
Ur w starożytności leżało nad rzeką Eufrat skąd czerpało wodę do nawadniania pól poprzez ogromną liczbę kanałów. Przybywające do miasta statki mogły zawijać do dwóch portów - jeden znajdował się w północnej części miasta, drugi w zachodniej. W mieście znajdowało się molo, które nazywało się Błękitnym Molem Boga Nanny - „ka-za-gin” - które odbijało się w błękitnej powierzchni wody Eufratu. Na brzegu rzeki stała monumentalna rzeźba Amar-Suena, trzeciego króla z III dynastii, która zarazem była latarnią.
System wodny i kanalizacja
Ur w starożytności leżało nad rzeką Eufrat skąd czerpało wodę do nawadniania pól poprzez ogromną liczbę kanałów. Przybywające do miasta statki mogły zawijać do dwóch portów - jeden znajdował się w północnej części miasta, drugi w zachodniej. W mieście znajdowało się molo, które nazywało się Błękitnym Molem Boga Nanny - „ka-za-gin” - które odbijało się w błękitnej powierzchni wody Eufratu. Na brzegu rzeki stała monumentalna rzeźba Amar-Suena, trzeciego króla z III dynastii, która zarazem była latarnią.
Ze względu na duże skupisko ludzi na tak małym obszarze, zaopatrzenie go w zasoby wodne było nie lada wyzwaniem. Do tego dochodził problem wylewu rzeki wiosną i suszy latem. Jednym z królewskich obowiązków było utrzymanie w dobrym stanie i naprawa miejskiej sieci irygacyjnej, w skład której wchodziły dwa główne kanały, rowy, wały przeciwpowodziowe i bruzdy nawadniające; również śluzy, tamy, przepusty wodne. Te urządzenia musiały być co pewien czas czyszczone i pogłębiane, gdyż były bardzo narażone na zniszczenie przez coroczne powodzie, a na obszarze występowało zbyt mało opadów, aby móc prowadzić uprawę roli bez nawadniania.
Na odwrocie Stelli Ur-Nammu znajduje się inskrypcja, która jest fragmentem listy, wyszczególniającej wszystkie kanały w okolicy Ur. Jest tam również tekst, który wyjaśnia scenę na płaskorzeźbie: Ur-Nammu jest odpowiedzialny za prace przy kopaniu kanału, ale to od bogów pochodzi błogosławiony dar wody, która sprawia, że ziemia jest płodna. Jeden ze wspominanych kanałów nosi nazwę Nanna-gugal, czyli „Nanna - ten, który nadzoruje kanały”. Jest on jednocześnie granicą pomiędzy Lagaszem, Larsą a Urukiem.
Kanały dostarczały także wody pitnej, służyły do mycia i usuwania nieczystości. Jeden z wewnętrznych był używany do prania i do kąpieli. System odpływowy budynków oraz tarasów był oparty na sieci rur i przewodów (Fot. 5). Rury były wykonane z gliny, posmarowane bitumem na zewnątrz oraz wapieniem w środku. Woda w Ur była wykorzystywana przy przemyśle włókienniczym, co prawdopodobnie pogarszało jej jakość.
Mieszkańcy korzystali, również z wód gruntowych, które pozyskiwali poprzez budowę studni - wody te były nazywane słodkimi wodami Enkiego.
Zabudowa
Za czasów III dynastii plan miasta miał kształt nieregularnego owala (Ryc.6), którego długość wynosiła 1,2 km. Poza obrębem miasta znajdowały się przedmieścia, gdzie mieszkały bogate elity, obcokrajowcy, kupcy, gdzie znajdowały się zagrody wieśniaków i pasterzy. Wewnątrz miasto było gęsto obsadzone różnego rodzaju budynkami o charakterze publicznym – stanowiły je świątynie, pałac, karczmy, łaźnie, sklepy, szkoły, warsztaty oraz budynki mieszkalne: hotele i mieszkania dla tubylców.
Dzielnica sakralna (Ryc.1 i 4), w której znajdowały się najważniejsze budowle była poświęcona bogowi księżyca Nannie oraz jego żonie Ningal. Było to szczególne miejsce – które od reszty zabudowań oddzielał mur. Jej najbardziej rzucającym się w oczy obiektem był trzypoziomowy ziggurat z małą świątynią na szczycie. Znajdowały się tam jeszcze inne budowle.
Zaraz obok, od strony południowo-zachodniej znajdowała się Giparu – świątynia poświęcona bogini Ningal. Również obok zigguratu, w kierunku wschodnim znajdował się Enunmah – skarbiec świątynny. W południowej części dzielnicy stał Ehursag – prawdopodobnie pałac królewski oraz prawdopodobnie także świątynią, którą stał się ku czci króla Szulgiego. Władca ten po śmierci został uznany za jednego z bogów. Przy południowo-wschodniej części murów dzielnicy znajdowały się Królewskie Grobowce z okresu ok. 2600 -2400 p.n.e.
Budynki mieszkalne znajdował się wszędzie w mieści oprócz dzielnicy sakralnej. Mimo, że miasto wydawało się być bardzo zatłoczone, znajdowało się tam również sporo otwartych przestrzeni, jak miejskie skwery, który były częstymi miejscami spotkań. Miasto było podzielone na cztery dzielnice. Wiadomo, że w części południowo zachodniej mieszkali głównie kupcy, a w części południowej ludzie, którzy służyli jako personel do obsługi świątyń.
Miasto posiadało system obronny zbudowany przez pierwszego króla III dynastii Ur-Nammu. Mur zbudowany z suszonej cegły miał zewnętrzną fasadę, wznosząca się 8 metrów ponad grunt i był na górze zwieńczony platformą o szerokości od 25 do 35 metrów. Niektóre elementy murów były zbudowane z cegły palonej. Mury nie otaczały miasta dokładnie - niektóre budowle były wzniesione wprost na wałach, więc musiały być włączone jako części systemu obronnego. Fortyfikacje były wzmocnione przez rzekę Eufrat, która płynęła tuż przy zachodnich murach. Wschodnie mury były otoczone przez fosę lub sztuczny kanał. Najbardziej wrażliwe na atak z zewnątrz były mury obronne od południa, których nie chroniła żadna woda. Niestety zachowało się tylko kilka cegieł z muru z czasów Ur-Nammu, który został zapewne zniszczony przez wojska elamickie, które ok. 2000 p.n.e. zdobyły i zniszczyły miasto.
Struktura społeczna
Mieszkańcy Ur byli podzieleni ze względu na różne statusy społeczne, jednak wszyscy mięli takie same prawa od niewolnika do wysoko postawionego kapłana, zamieszkującego luksusowo wyposażoną rezydencję. Klasę średnią stanowili fachowcy z różnych dziedzin: niżsi kapłani, lekarze, skrybi, itp. W skład średniej klasy zaliczali się również rzemieślnicy: kowale, tapicerze, drwale, kuśnierze, wyrabiacze lin, czy tkacze. Kolejną klasą w mieście byli kapłani, którzy służyli licznym bóstwom, których czczono w Ur. Mięli oni zróżnicowane rangi kapłańskie i różne tytuły. W ich otoczeniu znajdowali się tłumacze snów, wróżbici i wróżki
data utworzenia: 30.09.2010
ostatnia aktualizacja treści: 21.07.2015
źródła:
Ur - capital of Sumer; Bible Lands Museum Jerusalem - Joan Godnick Westenholz
Zapomniany Świat Sumerów – Marian Bielicki
Ancient Wisdom
Odyssey - Adventures in Archeology