mapa strony

tutaj jesteś: Strona Główna >> Miasta >> Lagasz

Lagasz

---

Lagasz, znane również pod nazwą Sirprula, położone było 75 km na północny-wschód od Ur (Ryc.1). Najbliższe współczesne miasto w pobliżu nosi nazwę Al-Hiba. Starożytne ruiny ukryte są pod wzgórzem, które liczy 3.67 km długości i kilometr szerokości. Jest to największe wzniesienie, które kryje w sobie starożytne sumeryjskie pozostałości.. Pierwsze badania archeologiczne w starożytnej metropolii zostały przeprowadzone prze Roberta Koldewaya w 1887 r., który sądził, że natrafił na olbrzymią nekropolię, ponieważ odnalazł dużą ilość grobów, jak się później okazało, znajdujących się pod podłogami domów. Drugim badaczem, który zajął się stanowiskiem Al-Hiba był Vaughn E. Crawford, który kierował wyprawami w latach 1968-69 oraz 1971-71.

Lagasz to nazwa nie tylko miasta, ale zarazem autonomicznego obszaru, państwa-miasta, którego stolica i zarazem centrum religijne mieściło się w Girsu, zatem wszystkie informacje zawarte w tym artykule będą dotyczyły zarówno miasta Lagasz jak i spraw politycznych całego państwa-miasta. Trzecim głównym ośrodkiem władców tego regionu było Siraran.

Głównym bogiem opiekunem Lagaszu był Ningirsu, jednak obok tego boga w mieście odkryto kult Getumud, bogini Nansze; bogini Gesztinany i Baba, która była żoną Ningirsu.

Na terenie stanowiska zidentyfikowano owalną świątynię, która nosiła nazwę Ibgal i była wzniesiona być może przez króla Ur-Nansze oraz później przebudowywana przez Enannatuma I. Świątynia była przybytkiem kultu bogini Inanny.

Historia miasta

---

Władcy Lagaszu zostali pominięci w Sumeryjskiej liście królów, jednak ich imiona występują w wielu inskrypcjach, które pochodzą z połowy III tysiąclecia p.n.e. Fragmentaryczny wykaz władców znajduje się też na dokumencie znanym jako Królewska Kronika Lagasz. Lagasz było głównym graczem politycznym w Sumerze obok Ur i Uruk.

Pierwsze wzmianki o dziejach miasta pochodzą z roku ok. 2550 p.n.e., kiedy Mesilim, król miasta Kisz, jako zwierzchnik Ummy i Lagaszu wyznaczył granicę na spornych ziemiach. Jego decyzja, choć zaakceptowana przez obie strony, była bardziej korzystna dla Lagaszu, co przyczyniło się do wielu konfliktów między tymi ośrodkami w późniejszym czasie. Mesilim postawił stellę graniczną oraz wybudował świątynię dla Ningirsu w Lagaszu.

Do roku ok. 2500 p.n.e. rządy w mieście sprawowali dwaj ostatni z tradycyjnych królów-kapłanów, tzw patesi. Ich imiona to Enhengal oraz Lugalsza'engur. Po nich władzę przejął Ur-Nansze (Ryc.2), który pozbawił dominacji w Sumerze miasto Ur i zapoczątkował dynastię królów, którzy władali Lagaszem i Girsu przez ponad stulecie.

Za czasów jego syna, Akurgala, zaostrzył się konflikt z Ummą o sporne ziemie. Akurgal podczas działań wojennych prawdopodobnie zabił władcę Ummy o imieniu Usz.

Eannatum (Ryc.3) jest najbardziej znanym i potężnym członkiem dynastii, założonej przez Ur-Nansze i jest bardzo prawdopodobne, że jego rządy przypadały na apogeum potęgi Lagaszu jako państwa-miasta. Założył pierwsze znane w świecie imperium. Zaanektował praktycznie wszystkie ziemie Szumeru, w tym Kisz, Nippur, Uruk, Ur, Larsę i Mari, a także zwasalizował Ummę. Również rozszerzył swoje królestwo o część Elamu oraz o ziemie wzdłuż Zatoki Perskiej. Władca miasta Akszak zorganizował przeciw Eannatumowi kampanię wojenną, którą przegrał.

Mieszkańcy zwasalizowanej, sąsiedniej Ummy czekali na dogodną okazję, aby zrzucić jarzmo. Za taką uznali śmierć ich zdobywcy Eannatuma. Ur-lumma (król Ummy) wkroczył na terytorium Lagaszu i obalił stellę ustanowioną na granicy przez Mesilima. Niszczył również przygraniczne kaplice i świątynie, wybudowane tam dla bogów, wyznaczonych jako strażników traktatu. Jasnym było, że Ur-lumma swoim działaniem złamał porozumienie, chcąc zagarnąć dla siebie całe sporne terytorium.

Naprzeciw najeźdźcom stanął nowoobrany władca Lagaszu Enannatum I. Nie wiadomo czy odniósł zdecydowane zwycięstwo, ponieważ późniejsze teksty pozostawiają dużo wątpliwości na ten temat. W liście późniejszego króla Urukaginy, można przeczytać, że Umma poniosła wtedy porażkę, jednak Enmetena z drugiej strony nie wspominał o zwycięstwie ojca, o czym na pewno by napomknął, gdyby takowe miało miejsce. Ponadto Ur-lumma nadal sprawiał kłopoty i dopiero za panowania Enmeteny został pokonany i zabity. Można zatem przypuszczać, ze Enannatum I nie zrobił dużo w tej sprawie i dopiero ten ostatni pokonał przeciwnika i odzyskał ziemię.

Enmetena nie zadowolił się ucieczką wroga z pola bitwy. Gonił żołnierzy przeciwnika aż do samej Ummy i tam wdarł się do miasta, którego mieszkańcy byli zaskoczeni takim obrotem sprawy i nie zdążyli przygotować jego obrony. W ten sposób miasto wroga zostało zajęte przez Lagasz. Enmetena ustanowił w Ummie własną administrację, a jej nowy władca, który nazywał się Il, nie pochodził z Ummy, ale i nie pochodził też z Lagaszu. Był to znaczący kapłan, jednak nie udało się ustalić w której świątyni i w którym mieście mieszkał wcześniej. Głównym zadaniem Ila było przyznanie spornych ziem królowi Lagaszu oraz płacenie daniny na jego rzecz.

Władzę po Enmetenie przejął jego syn Enannatum II i był on ostatnim królem z rodu Ur-Nansze. Król ten stracił umiejętność kierowania sprawami Lagaszu, zatem władzę przejął uzurpator Enetarzi, którego popierało stronnictwo kapłańskie. Po nim rządy sprawowało jeszcze dwóch uzurpatorów Enlitarzi oraz Lugalanda, również popierani byli przez stronnictwo kapłanów, które srogo zawiodło się na każdym z nich.

Podboje pierwszych królów Lagaszu dały temu miastu bogactwo i na jakiś czas hegemonię w Szumerze. Jednak we wzroście mocy, miasto zatraciło wiele cech, dzięki którym wcześniej odniosło sukces. Pierwsi władcy Lagaszu, żyli skromnie, jednak kiedy wojska wracały z wypraw obładowane łupami wojennymi, zaczynali żyć w coraz większym przepychu. Zaczęto również rozbudowywać pałace i świątynie dla bogów. Taką sytuację można rzeczywiście utrzymywać w erze podbojów, jednak nie można jej kontynuować w mniej szczęśliwych czasach. Najbardziej zaczęli cierpieć zwykli obywatele, na których nakładano coraz więcej podatków, aby podtrzymać ambicje rządzących. Drogo kosztowały budowle sakralne, wznoszone z dala od Lagaszu, ogromne wydatki pociągała za sobą także konieczność utrzymywania licznej i dobrze uzbrojonej armii. Następcy Ur-Nansze musieli z jednej strony budować własną świecką gospodarkę, a z drugiej sięgać po skarby świątyni. Im szersze kręgi zataczała polityka, pretendujących do panowania nad całym Szumerem władców Lagaszu, tym większy popłoch budziło to wśród stanu kapłańskiego. Interesy kapłanów były poważnie zagrożone ze strony uniezależniających się od świątyń królów.

Więcej podatków oznaczało, że trzeba było zatrudnić więcej urzędników do ich ściągania oraz późniejszego pilnowania spichlerzy i magazynów, w których przetrzymywano daniny płacone nie w pieniądzu, ale w płodach rolnych. W ten sposób powstała samonapędzająca się i niszczycielska maszyna fiskalna.

Pałac (czyli rządy świeckiego władcy) zaczął uzurpować sobie miejsce w przestrzeni publicznej życia miasta, które dotychczas należało do świątyni i boga. Aby się utrzymać władza świecka ustanowiła kolejne podatki na pracujących ludzi. Powołano celników dla każdej dzielnicy i każdej klasy. Stan stan kapłański, urzędnicy i możni bogacili się, rujnując zwykłych rzemieślników, kupców, rybaków i rolników . Kapłani używali majątku świątyń do własnych celów, np. uprawiali prywatne pola wołami, które należały do świątyni. Opozycja wobec władcy narastała, co doprowadziło do przewrotu pałacowego i przejęcia władzy przez urzędnika, będącego na służbie Lugalandy, który nazywał się Urukagina. Nie wiadomo czy inicjatywa przewrotu wyszła z kół kapłańskich czy też z kręgów opozycji pałacowej. Nowy władca zapisał się w historii jako pierwszy w dziejach reformator.

Antagonizm Urukaginy wobec jego poprzedników potwierdza również tytuł, który przyjął. Sam dumny zdobywca Eannatum tytułował się patesi, czyli władca i zarazem najwyższy kapłan boga, a Urukagina w pierwszym roku panowania nosił tytuł ensi (władca lokalnego miasta), natomiast od drugiego lugal, czyli król. Uszczuplenie swojego znaczenia (tytularnie) mogło symbolizować zniesienie przywilejów, które zostały ustanowione dla możnych. Rzeczywiście brak tytułu patesi odzwierciedla brak poczucia czci w inskrypcjach, aby nie pojawiły się niepokoje ze względu na pamięć poprzednich władców.

Inskrypcje mówią, że Urukagina wprowadził dawne prawa i obyczaje, jakie niegdyś nadał bóg Ningirsu. Okres jego panowania wypełniały budowy nowych świątyń i kanałów. Władca zniósł fiskalizm i biurokrację. Nie oznacza to, że zlikwidował całkowicie podatki, tylko ustalił nowe, dużo mniej uciążliwe stawki. Przeciwstawiał się samowoli możnych, kapłanów oraz urzędników względem zwykłych obywateli.

Reformy Urukaginy nie podobały się otoczeniu pałacowemu ani kapłanom. Przypuszczalnie zmniejszył on znaczenie personelu dworskiego (obciął im zarobki), ograniczył władzę urzędników oraz kapłanów. Nie zadowolił nikogo prócz ludu, który miał mało do powiedzenia.

Urukagina nie zrezygnował z przywilejów pałacu, które zostały wywalczone w starciu ze świątynią. Dla siebie i swojej małżonki pozostawił ogromne posiadłości ziemskie. Używanie tytułu lugal, począwszy od drugiego roku panowania, może świadczyć o tym, że prowadził on bardziej świecką niż świątynną politykę. Prawdopodobnie Urukagina żywił ambicje panowania nad całym Szumerem. Nie można wykluczyć, że podlegały mu jakieś inne miasta najprawdopodobniej jednym z nich było Nippur, nad którym zwierzchnictwo uprawniało do tytułu lugal.

Reformy Urukaginy nie podobały się ensim w innych państwach-miastach. Przyjąć należy, że głębokie przemiany w ustroju polityczno-gospodaraczo-ekonomicznym (tj. pogłębiający się rozdział władzy na świecką i kapłańską) dokonywały się nie tylko w Lagaszu, ale również w innych szumerskich księstwach, a przykład Urukaginy mógłby podziałać zaraźliwie na innych uzurpatorów.

Urukagina panował przez 8 lat, a następnie na Lagasz najechał Lugalzagesi, król miasta Ummy. Lagasz broniło się długo i zaciekle, jednak gdy padło zostało brutalnie ograbione i splądrowane. Zgodnie z obowiązującymi zasadami starożytnej wojny jeśli zaatakowane miasto poddało się szybko mogło liczyć na trochę wyrozumiałości ze strony najeźdźcy, jednak jeśli walki przeciągały się, to kosztowały one więcej pieniędzy i życie żołnierzy. Lagasz i Girsu były oblegane trzykrotnie zanim je zdobyto, więc żołnierze Lugalzagesiego pamiętając swoich zabitych towarzyszy z pewnością nie byli skorzy do miłosierdzia

Pewnie dlatego kiedy po 25 latach do miasta wkraczały wojska Sargona Wielkiego, który zwyciężył Lugalzagesiego i pozbawił go władzy, były witane nie jako nowi najeźdźcy, ale jak wyzwoliciele. Zły los, który spotkał inne miasta szumerskie ze strony Akadyjczyków został oszczędzony miastu Lagasz. Spokojni mieszkańcy nie buntowali się i nie rwali do walki z okupantem - zajmowali się raczej umacnianiem gospodarki ośrodka. Miasto szybko wróciło do dawnej świetności dzięki korzystnemu położeniu na krzyżujących się szlakach handlowych. Akadyjczykom widocznie też na rękę było dźwiganie metropolii z upadku.

Nie ma dowodów na to, że mieszkańcy buntowali się również w obliczu upadku dynastii akadyjskiej (akadzkiej). Prawdopodobnie przewidzieli najazd "smoka z gór" jak nazywano Gutejczyków i skwapliwie oferowali kolejnemu zaborcy swoją lojalność. Bardzo prawdopodobne jest również, że zwierzchność Gutejczyków była symboliczna, a miasto cieszyło się dużą autonomią. Lagasz, nie nękane najazdami mogło podźwignąć się z upadku, rozbudować i wzrosnąć w siłę. Po utraceniu niepodległości przez pewien czas władzę w Lagasz sprawowali powoływani na to stanowisko patesi, ale wkrótce książę o imieniu Lugaluszumgal, który był współczesny zarówno dla Sargona oraz dla Naram-Sina z dynastii akadzkiej, założył II dynastię z Lagasz.

O tym jak dobrze wiodło się miastu pod obcym panowaniem niech świadczy przyrost ludności. Inskrypcje podają, że za czasów Urukaginy Lagasz zamieszkiwało 36 000 tys. obywateli, a już za Gudei, czyli 150 lat później, 210 000 tys. Księstwo posiadało ok. 1 600 km², składało się z 17 większych miast oraz około 40 wiosek, znanych z nazwy. W okresie ok. 2075-2030 p.n.e. było to największe miasto na świecie.

W Lagaszu za czasów księcia Gudei (Ryc.4) rozpoczął się złoty okres w historii Szumeru, nazywany sumeryjskim renesansem. Ideałem władcy była wizja dalekiej przeszłości. Przywrócił świątyniom rangę jaką pełniły w życiu społecznym Sumerów przed setkami lat - jeszcze zanim pojawili się pierwsi władcy Lagaszu. Nie oznaczało to jednak politycznej emancypacji władzy świeckiej, która zachowała swoje majętności oraz przywileje. Rosły również posiadłości prywatne, co było skutkiem wzrostu gospodarczego. Kwitł przede wszystkim handel, który prowadzono nawet z bardzo odległymi krainami. W dalszej kolejności rozwijało się rzemiosło, budownictwo oraz rolnictwo. Władca budował nowe kanały i zwiększał dzięki temu areał zasiewów. Posadził nowe sady oraz winnice, których wcześniej nie było na terytorium miasta.

Za czasów Gudei przeprowadzone zostały wielkie inwestycje budowlane, a największą z nich była budowa świątyni E-ninu dla Ningirsu. Opis budowy umieszczony został na tzw. cylindrach Gudei. W inskrypcjach z Lagaszu nie ma wzmianki i obaleniu Gutejczyków przez Utuhengala, króla Uruku. Gudea nie dążył do hegemoni, choć są przesłanki, że w pewnym stopniu jego zwierzchnictwo uznawały Uruk i Nippur. Za czasów Gudei Lagasz było pokojowym miastem - jest wzmianka tylko o jednej zwycięskiej wojnie. Dobrze prosperującym i ustabilizowanym księstwem władali jeszcze syn Gudai Ur-Ningursu i wnuk Ur-lama. Miasto upadło ok. 2000 r. p.n.e. wraz z upadkiem III dynastii z Ur. Prawdopodobnie zostało zdobyte przez Elamitów i utraciwszy swoje znaczenie handlowe, szybko podupadło i opustoszało.

data utworzenia: 30.09.2100
ostatnia aktualizacja treści: 02.02.2015

źródła:
Zapomniany Świat Sumerów - Marian Bielicki
The History Files
Sumerian Shakespeare
GlobalSecurity.org

kontakt
statystyka wejść