Enlil
Enlil przypuszczalnie przybył na ziemię zanim ród ludzki został stworzony. Po tym jak przejął władzę od swojego ojca Ana, był uznawany za najwyższego boga zarówno przez Sumerów jak i przez sumeryjskich bogów. Gdy bogowie spotykali się w niebie Enlil siedział obok Ana. Gdy Bogowie spotykali się na zgromadzeniach na ziemi, spotkania te organizował na swoim dworze Enlil.
Od okresu wczesnodynastycznego (2900-2350 p.n.e.) do okresu nowosumeryjskiego (2112-2004 p.n.e.) Enlil występował na pierwszym miejscu w różnych spisach bogów, jako ten najwyższy. Narodził się ze związku dwóch bóstw Ana oraz Ki, reprezentujących dwa pierwiastki – niebo i ziemię. Enlil oddzielił je od siebie, tworząc przestrzeń i stając się tym samym uosobieniem powietrza, a jego imię było tożsame z pojęciem przestrzeni powietrznej i atmosfery (Ryc.1). Był bratem Enkiego oraz bogini Aruru. Czasem sumeryjska tradycja przedstawiała go też jako potomka Enkiego oraz bogini Ninki.
Enlil posiadał wiele określeń i tytułów – „szef Zgromadzenia Bogów”, „ojciec bogów i ludzi”, „królewski aptekarz”, „największy rolnik”, „pan przestworzy”, ”jego rozkaz nie może być zmieniony”, „ten który wypowiada nieomylne słowo”, „ten który wyznacza los”, „król wszystkich królów”, „ojciec wszystkich bogów”, „król niebios i ziemi” , „władca wszystkich ziem” (Inskrypcja na wazie Lugalzagesiego), „pan obfitości”, „ojciec czarnogłowych” oraz "Nunamnir", czyli "Szanowany bóg". Był bogiem, który przyznawał królestwo – potwierdzają to w swoich inskrypcjach sumeryjscy królowie Lugalzagesi oraz Ur-Namma, utrzymując, że ich władza pochodzi od Enlila.
Jego najważniejszym miejscem kultu była świątynia E-kur, której nazwa znaczyła „Dom Góry”. Znajdowała się w mieście Nippur i w czasach Sumerów miała największą doniosłość wśród świątyń w południowej Mezopotamii. Okręg sakralny E-kur jest opisany w sumeryjskim „Hymnie do E-kur”.
Rozkaz Enlila nie mógł być odwołany, co oznaczało, że kiedy podjął jakąś decyzję nie można było już jej cofnąć. Zdarzyło się jednak raz, że Enlil zmienił swoje zdanie. Było to wtedy, gdy postanowił, że zgładzi gatunek ludzki, poprzez zesłanie wielkiego potopu, jednak jego plan nie powiódł się, ponieważ Enki ostrzegł przed kataklizmem króla Szuruppak Ziusudrę, który zbudował łódź i w niej przeżył wraz ze swoją rodziną. Enlil początkowo nie był z tego zadowolony, ale widząc, że w obronie ludzi stanęli inni bogowie, potraktował Ziusudrę życzliwie i pozwolił, aby ludzie ponownie zasiedlili ziemię. O zdarzeniu opowiada "Mit o potopie".
Znaczenie i etymologia imienia Enlil jest przedmiotem dyskusji wśród badaczy. Kwestia ta jest istotna ze względu na analizę funkcji tego boga. Sposób zapisu oraz odczytywania tego imienia nie jest pewny i nawet jeśli zostanie ono zapisane jako "en-líl", to tłumaczenie sylaby „lil” jest sporne. Tak problematyczna sytuacja wynika z braku ustandaryzowania paleograficznego tego symbolu na przełomie IV i III tys. p.n.e. Sumeryjskie słowo „lil” znaczy duch, upiór, zjawa, nawiedzony, jednak tłumaczenie „En-lil” jako „Władca duchów” (sumeryjskie „en” znaczy „pan, władca”) zdaje się nie mieć sensu w kontekście literatury i dokumentów. Znaczenie „lil” jako powietrze pochodzi dopiero z I tys. p.n.e. i posłużyło do wstecznego przetłumaczenia imienia boga jako „Władca przestrzeni powietrznej”. Taka interpretacja skłoniła niektórych badaczy do określenia głównych zasad sumeryjskiej kosmologii, która polegała na tym, że An panował w niebie, Enki w oceanach, a Enlil w powietrzu i na ziemi. Mimo że takie założenie stanowi spójną całość, to jednak teoria ta jest bardzo problematyczna ze względu na niepewne znaczenie imienia Enlila.
Inni badacze skłaniają się do uznawania Enlila jako boga powietrza, ale jego funkcją jest tylko kierowanie wiatrami oraz burzami. Ta teoria też jest kłopotliwa, ponieważ odnoszenie Enlila do burzy używane jest w szerszym znaczeniu i może być trafne dla niego raczej jako boga potężnego i siejącego zniszczenie niż do typowego boga burzy, np. „Lament nad Sumerem i Ur”.
W okresie akadyjskim imię Enlila miało również formę Ellil, ponieważ w tym czasie nastąpiła zmiana ówczesnych odpowiedników głosek n i l w podwójne ll.
Nanna odwiedził Enlila w jego mieście Nippur i złożył mu liczne ofiary, co oznaczało, że inni bogowie darzyli Enlila ogromnym szacunkiem. O zdarzeniu opowiada mit „Odwiedziny Nanny w Nippur”.
Żoną Enlila była bogini Ninlil, a jego synami byli Ninurta („Powrót Ninurty do Nippur”), Ningirsu („Cylindry Gudei”), Nanna („Odwiedziny Nanny w Nippur”) i Namtar. Także niektóre inne bóstwa były opisywane jako jego dzieci: Nergal („Enlil i Ninlil”), Ninazu („Enlil i Ninlil”), Inanna („Zejście Inanny do Świata Podziemnego”), Utu („Hymn do Utu”) i Iszkur („Enmerkar i Pan Arraty”). Czasami w tradycji sumeryjskiej bogini Sud – opiekunka miasta Szuruppak była utożsamiana z Ninlil, zatem również była ona żoną Enlila („Enlil i Sud”). Wyjaśnieniem tego może być wchłanianie lokalnego panteonu miasta Szuruppak przez Nippur. Posłańcem Enlila był bóg Nuska („Enlil i Ninlil”).
Enlil miał popędliwą naturę, porwał i zgwałcił Ninlil, swą przyszłą żonę, która urodziła mu dziecko. Za ten czyn został wypędzony przez Zgromadzenie Bogów do zaświatów, choć wielu mówiło, że to ona go uwiodła. Ninlil zdecydowała się pójść w zaświaty, za swoim Enlilem. Ta nierozważna decyzja mogła zobowiązywać nowo narodzonego boga księżyca, Nannę do pozostania na zawsze w świecie zmarłych. W zaświatach Enlil i Ninlil ponownie obcowali ze sobą i ofiarowali piekielnym bóstwom swych troje nowonarodzonych dzieci, za to ich ukochane dziecko Nanna, mogło w końcu wstąpić do niebios, aby rozświetlić nocne niebo swym blaskiem.
Enlil chciał pojąć za żonę Ninlil. W tym celu wysłał Nuskę, swojego posła, do jej matki Nidaby, która mieszkała w mieście Eresz, aby ta zgodziła się na zamążpójście córki, za co obiecał liczne dary. Nidaba pozwoliła córce wyjść za Enlila, za co ten wysłał jej obiecane podarki.
Enlil pomagał rodzajowi ludzkiemu przekazując wiedzę o gospodarowaniu, używaniu pługa, kilofa i siekiery. Sumerowie czcili Enlila z bojaźnią i wdzięcznością. Od najwcześniejszych czasów miasto Enlila, Nippur, było świętym miastem, ten święty charakter Nippur pozwalał przeżywać miastu liczne wojny i upadki dynastii, które zniszczyły inne miasta. Chociaż Nippur nie było stolicą, odgrywało ważną rolę w polityce. Królowie miast takich jak Kisz, Ur i Isin, przy wstępowaniu na tron, szukali uznania w E-kur, świątyni Enlila, głównego boga Mezopotamii. W zamian za taką legitymizację królowie nie szczędzili płodów ziemi, cennych metali kamieni i innych towarów dla świątyni i dla całego miasta.
data utworzenia: 14.10.2010
ostatnia aktualizacja treści: 03.01.2017
źródła:
Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses
Aristokles - Platon: Atlantyda - Włodzimierz Janusz Szypura
Mity Sumeryjskie - Krystyna Szarzyńska
Zapomniany Świat Sumerów – Marian Bielicki