mapa strony

tutaj jesteś: Strona Główna >> Historia

Historia

---

Sumerowie nie stworzyli historiografii w ogólnie przyjętym dzisiaj sensie tego słowa. Jest rzeczą pewną, że żaden z autorów sumeryjskich nie napisał historii tak jak ją obecnie się pojmuje, tzn. przedstawionej jako ciągłe następstwo wypadków, których biegiem rządzą jakieś przyczyny, poddane z kolei działaniu powszechnych praw rozwoju.

Myśliciel historyczny w Sumerze uważał, że zdarzenia występują na arenie dziejowej w formie całkowicie gotowej i dokonanej, a nie jako stopniowy rozwój współdziałania człowieka z otoczeniem. Sądził, że jego kraj zawsze był taki sam od początku swojego istnienia, czyli od momentu, gdy po stworzeniu świata bogowie postanowili, że ma taki właśnie być.

Do czasów współczesnych zachowały się zapiski sumeryjskich archiwistów związanych ze świątynią lub pałacem, które mówią o ważniejszych wydarzeniach o charakterze politycznym, wojskowym czy religijnym. Zapiski te jednak nie mają nic wspólnego z metodycznym i świadomym dziejopisarstwem we współczesnym rozumieniu. Żaden sumeryjski pisarz nie podjął (o ile wiadomo) świadomej próby przedstawiania historii kultury czy dziejów politycznych Sumerów lub też któregoś z poszczególnych państewek.

Piśmiennictwo historyczne jako odrębny gatunek literacki nie istniało, a jednymi dokumentami wiążącymi się z nim są napisy wotywne na posągach, stelach, stożkach, walcach, wazach i tabliczkach. Są one jednak bardzo zwięzłe i pisane z chęci przypodobania się bogom. Na ogół opisują one tylko odosobnione, rozgrywające się ówcześnie fakty.

Najdawniejsze dzieje Sumerów nie są znane. Przypuszcza się, że ich cywilizacja zaczęła się w pierwszej połowie IV tys. p.n.e. i zbiega się to z nastaniem w Mezopotamii kultury Uruk. Datowania początku okresu Uruk są różne – od ok. 3750 p.n.e. do ok. 4000 p.n.e., a nieliczni badacze przesuwają jego początek nawet do ok. 4300 p.n.e. Z powodu najpierw braku, a potem prymitywności ówczesneto pisma nie powatały żadne dokumenty, w których zapisanoby informację o jakimkolwiek wydarzeniu z tego okresu. Zatem historia okresu Uruk i następnego okresu Dżemdet Nasr nie istnieje. Na podstawie prac wykopaliskowych powstały tylko przypuszczenia dotyczące ogólnej sytuacji, która wtedy mogła mieć miejsce.

Sporną kwestią jest czy Sumerowie to ludność autochtoniczna czy też napływowa i jeśli napływowa to jakie jest pochodzenie Sumerów. Ludzie nie pojawiają się znikąd, zatem Sumerowie musieli zajmować jakiś teren przed Mezopotamią, z którego do niej przybyli. Jednak badacze kłócą się skąd mogli przybyć. Trzeba zauważyć, że Sumerowie to lud tak stary, że pojawił się jako pierwszy lub jeden z pierwszych jeszcze przed stworzeniem swojej kultury i zajął niezaludniony lub bardzo słabo zaludniony teren, zatem można stwierdzić, że była to też ludność autochtoniczna.

W Sumerze po raz pierwszy w dziejach pojawiły się rozwiązania społeczne, polityczne i techniczne, które są utożsamiane z cywilizacją. Wynaleziono, pismo, pług, koło. Powstało państwo jako zorganizowana struktura społeczna, w którym rządzili pierwsi królowie.

Do około 2700 p.n.e. właściwie nie wiadomo co się działo od strony politycznej. Istnieją tylko domysły i próby chociażby ogólnego nakreślenia sytuacji politycznej tamtych czasów. Wiadomo, że około roku 2900 p.n.e. na terenie Sumeru istniało wiele państw-miast. Każde z nich miało swojego władcę i bóstwo opiekuńcze, a wszystkie rywalizowały o ziemię uprawną i zawiązywały sojusze, by wzmocnić swoją niezależność lub podbić sąsiada. Odległości między miastami były małe, a jako że ziemi uprawnej było niewystarczająco, prowadziły ze sobą zaciekłe wojny, których historia toczyła się nie raz nawet przez wiele pokoleń. Najstarsza odnaleziona inskrypcja pochodzi z ok. 2700 p.n.e. z Kisz i od tego momentu można mówić, że zaczęła się historia.

Przekształcenie pisma piktograficznego w pismo klinowe w pierwszej połowie III tys. p.n.e., jako procesu ewolucji piktogramów sprawiło, że możliwe stało pisanie inskrypcji, które obecnie stanowią źródła dla historyków. Dokumentem, który odwołuje się do najstarszych czasów (ale sam w sobie nie jest najstarszym, ponieważ pochodzi z okresu nowosumeryjskiego) jest Sumeryjska lista królów (Ryc.3). Prezentuje ona spis dynastii panujących jako ciągłość dotyczącą jednego królestwa i dzieli historię tego królestwa na okres przed potopem oraz po potopie. Wymienia pięć miast, które były stolicami przed potopem: Eridu, Bad-tibira, Larak, Sippar i Szuruppak oraz dziesięciu królów, którzy w tym czasie rządzili. Kwestią nieustaloną jest z jakiego powodu okresy panowania tych władców podane są w dziesiątkach tysięcy lat i jest to powodem powstawania licznych teorii, mniej lub bardziej możliwych do zaakceptowania.

Najstarsze inskrypcje pojawiają w okresie wczesnodynastycznym, jednak zapisy są krótkie, niejasne i często niekompletne, a chronologia niepewna. Badacze starają się tworzyć hipotezy, mające na celu uporządkować i nadać ciągłość wczesnodynastycznym dziejom Sumeru, jednak z powodu braku wystarczających źródeł każdą z nich jako całość można zakwestionować. Jedna z najstarszych inskrypcji królewskich w języku sumeryjskim pochodzi z leżącego na północ od Sumeru Chafadżi (starożytne Tutub). Na fragmencie alabastrowego naczynia zachowały się znaki: "ME-bara-[si]". Drugi fragment kamiennego naczynia zawiera napis, który brzmi: ”ME-bara-si, król Kisz”. Identyfikacja tego władcy z Enmebaragesim, chociaż hipotetyczna, jest powszechnie przyjęta. Enmebaragesi zatem jest najstarszym historycznie potwierdzonym królem – ok. 2600–2700 p.n.e.

Najstarszym zapisem sumeryjskim, nie mającym zresztą odpowiednika w piśmiennictwie światowym, który można uznać za relację historyczną, są napisy wotywne z miasta Lagasz, które pochodzą z ok. 2400 p.n.e. Wśród tych relacji zwłaszcza jedna z nich wyróżnia się na tle innych. Jest to dzieło archiwistów króla Enmeteny, mówiące o odbudowie fosy, tworzącej granicę między państwami-miastami Lagasz i Umma. Pisarz, chcąc ukazać perspektywę historyczną tego wypadku, uznał za konieczne przedstawienie jego tła politycznego, co wiązało się sięgnięciem do czasów wcześniejszych o dwa wieki, czyli do ok. 2600 p.n.e. i były to czasy, związane z panowaniem króla Mesilima z Kiszu.

Hegemonia władców z Lagasz nie była długa, co było charakterystyczne dla całego okresu wczesnodynastycznego, w którym państwa-miasta walczyły między sobą. Okres ten został zakończony ok. 2350 p.n.e. kiedy państwo Lugalzagesiego ze stolicą w Uruk, zostało podbite przez akadyjskiego władcę Sargona, który zajął wszystkie ziemie Sumeru i Akadu oraz stworzył państwo przestrzenne, które znane jest obecnie jako imperium akadyjskie. Wszystkie sumeryjskie państwa-miasta zostały wcielone do królestwa Sargona jako podległe prowincje.

Od momentu podbojów Sargona i utworzenia imperium w skład którego weszli Sumerowie i ich ziemie, Sumerwie i Akadowie zaczęli tworzyć wspólną historię. Również wcześniej ludy te miały na siebie wzajemny wpływ. Na skutek podbojów, począwszy (o ile wiemy) od Eannatuma (Ryc.2), dynastiom królewskim udawało się przejściowo zdobywać panowanie na obszarze zarówno południa i północy. Oczywiście zmieniały się ośrodki władzy; raz było to miasto z Sumeru (Uruk, Lagasz albo Ur), innym razem z graniczącej z nim północy (Akad, Kisz i być może też Akszak).

Imperium władców dynastii akadyjskiej przetrwało ok. 150 lat i ok. 2200 p.n.e. jego kres ostatecznie położył najazd Gutejów, którzy dokonali poważnych zniszczeń w wielu miastach. Gutejowie skupiali się na okupowaniu przede wszystkim Akadu, zaś sumeryjskim władcom dali dużo swobody w decydowaniu o ich miastach.

Władcą sumeryjskim znanym z tego okresu był Gudea (Ryc.4). Jego rządy spowodowały ogromny rozkwit miasta Lagasz, w którym panował. Dało to początek wielkim przemianom, które nastąpiły nieco później we wszystkich sumeryjskich miastach - między innymi w Uruku, którego władca Utuhengal pokonał Gutejów w bitwie i wyparł z terytoriów zamieszkałych przez Sumerów, czym spowodował, że sumeryjskie państwa-miasta po ponad dwustu latach okupacji, ponownie stały się wolne.

Po krótkim panowaniu Utuhengala, królestwo przejął Ur-Namma ok. 2112 p.n.e. (Ryc.5). Przeniósł stolicę państwa z Uruku do Ur, które pozostało nią już do końca panowania założonej przez niego dynastii. Rządy władców III dynastii z Ur przyniosły wielki rozkwit kultury, będącej połączeniem tradycji sumeryjskiej i akadyjskiej. Poprzez liczne podboje i zabiegi dyplomatyczne królowie ci poszerzali swoje terytoria oraz strefy wpływów. Oprócz podbojów władcy rozbudowywali miasta, wznosząc w nich nowe świątynie oraz pałace oraz reformowali wojsko i administrację, aby jeszcze bardziej umocnić swoje państwo.

Po okresie świetności Państwo III dynastii z Ur zaczęło wyraźnie chylić się ku upadkowi, co było już wyraźne widoczne pod koniec panowania przedostatniego króla Szu-Suena. Wrogowie z każdej strony zaczęli organizować najazdy na rubieże królestwa, a mimo, że zapobiegliwy król wznosił w pośpiechu fortyfikacje, pragnąc uchronić swoją domenę przed podbiciem, nie dało się tego procesu odwrócić. Za czasów panowania Ibbi-Suena – ostatniego króla dynastii - prowincje zaczęły się buntować, a przywódca jednej z nich Iszbi-Erra ogłosił się królem Sumeru i Akadu i wszczął wojnę przeciw Ibbi-Suenowi. Duża ilość wojska oraz wielu dotychczasowych gubernatorów prowincji przyłączyło się do Iszbi-Erry, przeciw królowi Ur. Stolica została ostatecznie zdobyta ok. 2004 p.n.e. przez wojska elamickie, które uprowadziły króla, kładąc w ten sposób kres panowania dynastii i tym samym kończąc historię Sumerów.

Około 1900–1700 p.n.e. sumeryjska mowa przestała być używana na co dzień i stała się językiem martwym, mającym swoje zastosowanie już tylko w rytuałach religijnych. Akadów, którzy odtąd samodzielnie zamieszkiwali południową Mezopotamię, zaczęto zwać Babilończykami. Uważali się oni za spadkobierców Sumerów, a ich historię traktowali jako swoją własną. Z upadkiem Imperium Babilońskiego pamięć o Sumerach zginęła i została odkryta na nowo dopiero przez ekspedycje archeologiczne w XIX n.e.

data utworzenia: 24.06.2014
data ostatniej aktualizajci treści: 21.03.2018

źródła:
Samuel Noah Kramer – Historia zaczyna się w Sumerze
Północna Babilonia w okresie wczesnodynastycznym - Dorota Ławecka
Zapomniany Świat Sumerów - Marian Bielicki
Sumerian Shakespeare

kontakt
statystyka wejść