Okres nowosumeryjski
(ok. 2116 p.n.e. - ok. 2004 p.n.e.)Okres nowosumeryjski obejmował lata 2116-2004 p.n.e. i głównie związany był z rządami królów z III dynastii z Ur. Charakterystyczną cechą tego okresu był rozkwit kultury sumeryjskiej w połączeniu z kulturą akadyjską, co dodatkowo zostało potwierdzone polityczną dominacją w regionie. Wiele inskrypcji, które bardzo dobrze dokumentują początek wielkich przemian pochodzi z państwa-miasta Lagasz z czasów panowania ensiego Gudei ok. 2130 p.n.e. (Ryc.1).
Gudea formalnie podlegał jurysdykcji centralnej władzy Gutejów, jednak w rzeczywistości miał wiele swobody. Władca ten zapisał się w historii jako dobry zarządca, który wykorzystał wzrost gospodarczy swojego regionu do realizacji zakrojonych na szeroką skalę prac budowlanych, a jednocześnie jako ten, który miłował pokój i unikał konfliktów zbrojnych. Pomimo okupowania Sumeru przez Gutejów miasto Lagasz świetnie prosperowało i nic dziwnego, że po odzyskaniu suwerenności jako pierwsze rozkwitło i stało się prekursorem wielkich zmian. Około 200 lat wcześniej w roku ok. 2375 p.n.e. król Urukagina sprawował władzę nad 10 sar (10 x 3600) ludzi, a Gudea w roku ok. 2130 p.n.e. już nad 60 sar. Taki wzrost liczby ludności dobitnie świadczył o tym jak pomyślnie układały się losy miasta przez ten okres.
Rozkwit kultury był zjawiskiem powszechnym, a jego dowody odnaleziono w niemal wszystkich sumeryjskich miastach. Rozsądna polityka władców obliczona była na umocnienie jedności kraju, poprzez działalność gospodarczą, kulturalną i społeczną. Gudea jako pierwszy szukał sposobów na powrót do wielkości swojego ludu w podkreśleniu więzi między dorobkiem kulturowym Sumerów i Akadów. Taką samą metodę zastosowali później królowie z III dynastii z Ur.
W roku około 2116 p.n.e. władca miasta Uruk, Utuhengal, wzniecił rebelię i wydał bitwę gutejskim okupantom w momencie, kiedy ich król był osłabiony walką o sukcesję tronu. Zwycięska kampania Utuhengala oznaczała odzyskanie niepodległości przez Sumerów po dwóch wiekach spędzonych pod obcą władzą. Utuhengal rządził przez siedem lat, poczym władzę przejął jego wasal i prawdopodobnie członek rodziny, szagina Ur-Namma z miasta Ur, który mógł zostać wyznaczony przez Utuhengala na następcę.
Sumerowie za czasów Ur-Nammy (Ryc.2) byli mniejszością lub co najwyżej czynnikiem równorzędnym akadyjskiemu w południowej Mezopotamii, zatem król założył, że siłę swojego państwa będzie budował w oparciu o patriotyzm obu warstw narodowych, w nawiązaniu zarówno do tradycji sumeryjskiej jak i akadyjskiej. Państwo z okresu rządów III dynastii z Ur współcześni badacze określają również mianem Sumero-Akadu.
Ur-Namma przez okres całego swojego panowania, prowadził liczne wojny z Gutejczykami oraz pokonał państwo-miasto Lagasz, co zadecydowało o tym, że głównym ośrodkiem nowotworzonego imperium będzie Ur, a nie Lagasz . Oprócz podbojów Ur-Namma przeprowadzał inwestycje budowlane na terenie wszystkich podległych mu ziem. Budował świątynie dla bogów i nie był to tylko akt religijny lub świadome nawiązanie do tradycji, ale polityczne działanie, poprzez które tworzył symbol wielkości swojego państwa.
Ur-Namma przekazał swojemu następcy podstawy nowego Państwa, któremu przypadło w udziale jego utrwalenie i udoskonalenie. Szulgi kontynuował dzieło ojca – dokończył jego budowle i sam wzniósł wiele innych. Przeprowadził reformę wojskową, która przyczyniła się do zwiększenia potencjału militarnego i zaowocowała nowymi podbojami. Szulgi po 48 latach panowania przekazał swojemu następcy ogromne, dobrze zorganizowanie i bogate państwo.
Pałac, czyli wszystko, co podlegało bezpośrednio królowi, w życiu gospodarczym pełnił rolę co najmniej równą roli świątyni, czyli kapłanom. Do króla tak jak i do świątyni należały pola, łąki, stada bydła, statki oraz warsztaty rzemieślnicze.
Za czasów Ur-Nammy i Szulgiego pogłębiła się różnica pomiędzy możnymi i ubogimi. Szeregi ludności ubogiej często musiały oddawać swoje dzieci w niewolę, aby spłacić długi lub by przetrwać. Wzrastała liczba niezadowolonych w królestwie, stwarzając istotną groźbę dla jego trwałości.
Sumerowie byli coraz bardziej marginalizowani przez ludzi obcego pochodzenia, głównie semickiego. Polityka Ur-Nammy i Szulgiego opierała się na równym traktowaniu obu tych nacji, ale Sumerowie byli już w mniejszości. Świadectwem semickiej dominacji w życiu rodzinnym jest fakt, że imiona ostatnich królów III dynastii z Ur były również semickie.
Tron po Szulgim przejął jego syn Amar-Suen, który odziedziczył potężne państwo, jednak jeszcze nawet za życia Szulgiego zaczęła nasilać się fala buntów. Zachodnie granice zaczęły być nękane przez koczownicze plemiona Martu-Amorytów, które napadały na słabiej obwarowane miasta. Działania te doprowadziły do utraty Syrii. Spore grupy obcych zaczęły pokojowo osiedlać się, przyczyniając do zwiększenia niesumeryjskiej ludności. Ludzie ci zaczęli pożądliwie patrzeć na luksus życia uprzywilejowanych warstw społecznych i dobrobyt gospodarczy.
Amar-Suen był królem walecznym, kontynuującym politykę swoich poprzedników. Nadal trwało budowanie świątyń i pałaców, kwitła gospodarka, handel i rzemiosło. Król toczył walki o utrzymanie zdobyczy swojego ojca i dziadka, pacyfikował rewolty i odnosił zwycięstwa nad swoimi wrogami. Na dalekich rubieżach utrzymywał silne garnizony. Władca zmarł w dziewiątym roku panowania i władzę przejął po nim jego brat Szu-Suen.
Polityka tego władcy także niczym nie odbiegała od tej jaką prowadzili trzej wcześniejsi monarchowie. Odnosił zwycięstwa nad wrogami i kontynuował budowanie świątyń. Sąsiedzi na wszystkich granicach, którym Szu-Suen zadał liczne klęski nie dawali za wygraną i ciągle najeżdżali kraj. Brali w posiadanie tereny położone z dala od strzeżonych dróg, miast i fortów. W niektórych, położonych dalej od właściwej Mezopotamii, regionach władza królewska ograniczała się do dużych ośrodków, brzegów rzek i kanałów. Rozległe stepy i pustynie stawały się domeną wrogich plemion. Dla obrony przed nimi Szu-Suen budował intensywniej niż jego poprzednicy mury wokół miast, a w ramach przygotowania do obrony przed najeźdźcami król kazał wznieść mur zaporowy w rejonie środkowego Eufratu. Jednak działania zapobiegliwego władcy nie mogły już uratować kraju przed coraz bardziej agresywnymi poczynaniami nieprzyjaciół. Szu-Suen zdawał sobie sprawę, że jego królestwo chyli się ku upadkowi.
Ostatnim królem państwa nowosumeryjskiego był Ibbi-Suen, a ćwierćwiecze jego panowania było ostatnim aktem tragedii królestwa III dynastii z Ur. Inskrypcje informują, że w pierwszych latach panowania udawało mu się jeszcze utrzymywać w granicach państwa odległe regiony, utrzymywał też ogromną armię, odnosił zwycięstwa oraz kontynuował otaczanie miast murami. Za bogatą fasadą, sprawiającą wrażenie potęgi, kryła się już jednak słabość.
Poszczególne prowincje zaczynały coraz bardziej uniezależniać się od władzy centralnej. W pewnym momencie zanikł tam jednakowy dotąd w całym królestwie sposób datowania, co oznaczało, że król stracił faktycznie kontrolę nad tymi ośrodkami. Na skutek licznych wojen sytuacja gospodarcza zaczynała się pogarszać. Dokumenty donoszą, że w niektórych rejonach doszło do klęski głodu.
Namiestnik prowincji Isin, Iszbi-Erra, zbuntował się i zajmując Nippur, ogłosił się „Królem Sumeru i Akadu”, a z zachodu, dostrzegając słabość Ibbi-Suena, zaatakowali Elamici. Kolejni gubernatorzy przechodzili wraz z wojskiem na stronę Iszbi-Erry, a Ibbi-Suen tracił sojuszników, pozostając w końcu królem niewielkiej wyspy wokół Ur, które w końcu zostało zdobyte przez Elamitów, a dalsze losy Ibbi-Suena pozostają nieznane.
Upadek Ur i koniec panowania dynastii był widziany jako wydarzenie niezwykłej wagi, koniec panowania pewnej epoki w Mezopotamii, jednak z drugiej strony trzeba na te sądy patrzeć ostrożniej, ponieważ sytuacja w Międzyrzeczu za panowania III dynastii z Ur była skomplikowana i trudno mówić o odrodzeniu Sumeru, związanym z powstaniem tej dynastii oraz ostatecznym końcu Sumeru wraz z jej upadkiem. Niewątpliwie natomiast Ur już nigdy nie stało się ważnym ośrodkiem władzy. Kolejne stulecia należały do władców Isin, Larsy i Babilonu, a ostatecznie kultura Sumerów i Akadów stała się inspiracją dla Babilończyków i Asyryjczyków, którzy uważali się za ich spadkobierców.
data utworzenia: 16.06.2014
data ostatniej aktualizajci treści: 30.08.2017
źródła:
Zapomniany Świat Sumerów - Marian Bielicki
Ensi w czasach III dynastii z Ur: aspekty ekonomiczne i administracyjne pozycji namiestnika prowincji w świetle archiwum z Ummy - Marek Stępień
Historia i kultura państwa III dynastii z Ur: Renesans odwołany. Problem tak zwanego „renesansu sumeryjskiego”– Dariusz Szeląg
Historia i kultura państwa III dynastii z Ur: Historia polityczna Mezopotamii w czasach III dynastii z Ur – Dariusz Szeląg