Ur-Namma
Ur-Namma, znany również jako Ur-Nammu, był sumeryjskim królem, który panował w latach około 2112-2095 p.n.e. Założył linię dynastyczną zwaną III dynastią z Ur. Zanim doszedł do władzy, sprawował funkcję šagina - generała albo zarządcy wojskowego - w mieście Ur z ramienia króla Uruku i swoimi działaniami zbrojnymi przyczynił się do uzyskania przewagi nad Gutejami, którzy okupowali Sumer po upadku dynastii akadyjskiej. Po śmierci króla Utuhengala przejął władzę w Sumerze i jako niezależny władca zjednoczył kilka miast, a następnie odniósł doniosłe zwycięstwo nad wojskami wroga, wypędzając go z kraju. Mienił się bratem Gilgamesza, synem bogini Ninsun oraz małżonkiem Inanny.
Odtworzenie wydarzeń z jego 18-letniego panowania nastręcza wiele trudności ze względu na lakoniczność i fragmentaryczność źródeł. Nie skompletowano pełnego i uporządkowanego zestawienia formuł rocznych.
Przejęcie władzy
Ur-Namma przejął władzę po władcy Uruku – Utuhengalu, ale okoliczności tego wydarzenia pozostają niewyjaśnione. W żadnym z zachowanych źródeł nie ma wzmianki o walce Ur-Nammy z Utuhengalem, a późniejsze działania Ur-Nammy i jego następców miały na celu podtrzymanie tradycji odwiecznych powiązań religijnych i politycznych pomiędzy Ur i Urukiem oraz otoczenie czcią Utuhengala, jako przodka dynastii. Jeszcze w czasach Szu-Suena funkcjonował oficjalny kult boskiego Utuhengala, a z podatków bala, przesyłano towary do jego świątyni w Uruku. Niektóre wzmianki źródłowe sugerują, że Ur-Namma mógł być młodszym bratem lub też bratem symbolicznym Utuhengala. Inna możliwość sugeruje, że Ur-Namma był jego zięciem.
Wspomniane jest również, że posiadł tron raczej dzięki pomyślnym wróżbom z wątroby zwierzęcia niż dzięki prawom ówczesnej sukcesji. Łatwo w tej sytuacji podejrzewać, że mógł zatroszczyć się o pomyślność wróżb poprzez wręczanie łapówek, stosowanie gróźb oraz jeszcze inne manipulacje. Taka sytuacja oznaczałaby, że Ur-Namma zdobycie tronu zawdzięczał swojemu talentowi i wysiłkowi.
Polityka wewnętrzna
Mało wiadomo o polityce wewnętrznej Ur-Nammy. Prolog do jego kodeksu wspomina o trosce króla o praworządność, zwłaszcza o los sierot, wdów i biedaków w obronie przed bogaczami.
Władca Ur rozumiał aktualną sytuację swojego kraju, który nie był już taki sam jak przed dwustu laty, kiedy stracił niepodległość, podbity przez akadyjskiego króla Sargona. Po podboju Sumer był tylko elementem imperium akadyjskiego - Akad był suwerenem, a Sumer podległym mu wasalem. Za czasów panowania Ur-Nammy sytuacja była odwrotna - po zjednoczeniu sumeryjskich miast król Ur podbił również Akad. Dodatkowo Sumerowie wtedy byli prawdopodobnie już mniejszością w swoim kraju. Wiedział, że aby przywrócić chwałę Sumeru, można to zrobić jedynie w oparciu o patriotyzm obu warstw narodowych, w nawiązaniu zarówno do tradycji sumeryjskiej jak i akadyjskiej.
U-Namma zdawał sobie też sprawę, z tego że nie można zwracać się jedynie ku przeszłości, że dawne sumeryjskie formy zarządzania państwem były już przestarzałe, wprowadził więc w życie reformy. Administrowanie państwa oparł na modelu z czasów Naram-Sina, gdzie urząd ensich stał się niczym więcej jak funkcją gubernatora miasta, mianowanego przez króla. Państwo z okresu rządów III dynastii z Ur nie było jednorodne narodowościowo i współcześni badacze nazywają go Sumero-Akadem.
Ur-Namma był dobrym gospodarzem - budowniczym świątyń, dróg i kanałów, prawodawcą – twórcą zbioru praw, zwanego kodeksem Ur-Nammy, reformatorem wojska i podatków, odnowicielem kraju. Cegły z jego stemplami oprócz w Ur znaleziono również w Nippurze, Uruku, Eridu, Kesz, Larsie oraz w Ummie. Z okresu prac budowlanych Ur-Nammy pochodzą ruiny typowych, trzypoziomowych zigguratów. Jeden z nich, Ziggurat w Ur, w bardzo dobrym stanie stoi do dzisiaj.
Budownictwo świątyń zainicjowane przez Ur-Nammę, nie stanowiło bynajmniej wyłącznie religijnego aktu czy widomego nawiązania do tradycji. Było to działanie ze wszech miar polityczne. Poprzez budowanie i restaurowanie domów bogów władca tworzył symbol wielkości swojego państwa, apelował do uczuć poddanych i jednoczył ich wokół bogów i wokół siebie. Wykorzystywał starą wiarę jako instrument zespalający mieszkańców całego kraju. Ur-Namma w przeciwieństwie do Gudei nie pozostawił obszernych opisów swojej działalności jako budowniczego. Popierali go kapłani w zamian za bogobojne przedsięwzięcia oraz możni, którym rozwijająca się gospodarka przynosiła pokaźne dochody, a także pospólstwo, które korzystało z czasów pokoju i równowagi.
Podboje i dyplomacja
Początki panowania Ur-Nammy to stopniowe rozszerzanie władzy na kolejne części Sumeru, jednak śledzenie tego procesu jest trudne ze względu na niedostateczne źródła. Przyjęto, że formuła o treści: ”Z dołu na górę skierował swe kroki” pochodzi z początków panowania i dotyczy upamiętnienia rozciągania zwierzchności z południa na północ. Brak w formułach rocznych odniesień butnów do czy bitew z przeciwnikami zjednoczenia każe zastanawiać się nad rzeczywistą siłą oporu wobec nowej władzy.
Ur-Namma mógł zatem zjednoczyć sumeryjskie ośrodki w dużej mierze stosując dyplomację, dzięki czemu uniknął wojny domowej i niepotrzebnego rozlewu krwi, jednak czasami musiał zapewne uciekać się do podbojów, ponieważ istnieją dowody na to, że pokonał zbrojnie Namhaniego z Lagaszu, głównego konkurenta do hegemoni w Sumerze, co ostatecznie przesądziło, że to Ur i Uruk, a nie Lagasz, stały się ośrodkami odradzającego się Sumeru.
Cele handlowe oraz ekonomiczne determinowały prawdopodobnie działania króla wobec kraju Magan, gdzie Sumerowie już od połowy III tys. p.n.e. nabywali surowce dzięki handlowi tranzytowemu. W swoim kodeksie Ur-Namma szczycił się odnowieniem i zmonopolizowaniem kontaktów handlowych z Magan.
Przyjmuje się, że formuła o treści ”powrót statków z Magan i Meluhha w ręce Nanny”, czyli przejęcie handlu z południem przez Ur. Z inskrypcji Gudei wiadomo, że wcześniej kontakty handlowe z tymi krajami pozostawały w rękach Lagasz, zatem za tym wyrażeniem kryje się odebranie miastu Lagasz lukratywnego handlu z krainami położonymi na południe i wschód.
Dwie inskrypcje wspominają również o udanej wojnie z królem Elamu Kutik-Inszuszinakiem (lub Puzur-Inszuszinakiem), datarciu do Suzy i w konsekwencji przyłączeniu terenów Awal, Kismar i Maszkan-szarrum oraz miast Esznunny, Tutub oraz krajów Simudar i Akadu, które w tym czasie były pod panowaniem elamickim. Ponieważ wzmiankowany jest również pokonany przeciwnik Gutejczyk Gutarla, można przyjąć, że Ur-Namma walczył z wrogą koalicją sąsiadów z Elamu i gór Zagros, którzy zagrażali rejonowi Dijali oraz północnej części Akadu. Trudno stwierdzić, czy sukces ten oznaczał trwałe podporządkowanie Enszunny oraz Elamu (choć w przypadku Elamu, potwierdzałyby to nieliczne świadectwa źródłowe), ale z pewnością utrwalił władzę króla nad Sumerem i Akadem oraz wzmocnił swój prestiż w krajach ościennych.
Jedna z inskrypcji zwana Katastrem Ur-Nammy częściowo zakreśla obszar wyswobodzony spod władzy Elamitów i Gutejczyków, a wskazując przebieg tamtejszych kanałów także wschodnie oraz północno-wschodnie granice centralnych rejonów państwa. Obejmowało ono między innymi Kazallum, Marad, Hibaritum, Hirtum, Usarum, Apiak, Pusz i Kigal. Wstęp do kodeksu Ur-Nammy wśród miast należących do państwa dla jego rejonów wschodnich i północno-wschodnich wymienia: Ummę, Marad, Girikal, Kazallum i Usarum. Zatem Ur-Namma sprawował władzę również nad terenami na północ od miasta Nippur.
Ur-Namma zapoczątkował pożyteczną dla imperium politykę dynastyczną, uzyskując dzięki niej nie mniejsze korzyści niż w drodze wojen i podbojów. Ustanowił przyjazne stosunki, a może nawet i tytularną zwierzchność nad Mari, miastem kontrolującym ważny szlak handlowy i komunikacyjny z Ur do Syrii, poprzez małżeństwo swojego syna Szulgiego z córką władcy Mari Apil-kina. Sojusz ten prawdopodobnie stał u podstaw trwałych i przyjaznych stosunków obu państw. Dowodem tego wydają się być pośmiertne uroczystości libacyjne na cześć Apil-kina oraz piastowanie zaszczytnych funkcji państwowych przez ważne osobistości wywodzące się prawdopodobnie z Mari.
Podsumowanie
Ur-Namma został zabity podczas bitwy przeciwko Gutejom, pozostawiony przez swoją uciekającą armię, ale jego dynastia przetrwała ponad 100 lat. Był świadkiem ostatniego rozkwitu cywilizacji sumeryjskiej, która za jego czasów była już bardzo stara.
Pod koniec jego panowania ziemie rządzone ze stolicy w Ur obejmowały nie tylko cały Sumer, ale także tereny na północy i wschodzie. Nie wiadomo jakim sposobem udało się Ur-Nammie poddać swojej władzy tak rozległy teren. Konieczność współdziałania pomiędzy miastami Sumeru za panowania Utuhengala wobec niebezpieczeństwa gutejskiego oraz prestiż jego rodziny wynikający z pokonania Gutejów na pewno nie był bez znaczenia dla całej tej sytuacji i z pewnością ułatwił królowi zadanie.
Osiągnięcia Ur-Nammy znalazły odbicie w jego tytulaturze przyjął tytuł „Męża potężnego, króla Ur”, a po zdobyczach rozszerzających zasięg jego panowania „króla Sumeru i Akadu”. Poza tym używał przydomka „en Uruku” oraz „potężny”, natomiast determinatyw boski przy zapisie jego imienia pojawił się dopiero pośmiertnie. Tytuł „król Sumeru i Akadu” uważa się za odzwierciedlenie nie tylko dwoistości geograficznej, ale i etnicznej jego państwa.
Galeria zdjęć
data utworzenia: 25.07.2016
data ostatniej aktualizajci treści: 31.07.2017
źródła:
Ensi w czasach III dynastii z Ur: aspekty ekonomiczne i administracyjne pozycji namiestnika prowincji w świetle archiwum z Ummy - Marek Stępień
Historia i kultura państwa III dynastii z Ur: Historia polityczna Mezopotamii w czasach III dynastii z Ur – Dariusz Szeląg
Sumerian Shakspeare