E-kur
E-kur to kompleks świątynny, znajdujący się w mieście Nippur, ufundowany przez króla Ur-Nammę z III dynastii z Ur dla boga Enlila, składający się z dwóch obiektów: niskiej świątyni oraz zigguratu (Ryc.2), na szczycie którego znajdowało się małe sanktuarium (Ryc.1). Nie ma wątpliwości, że świątynia poświęcona Enlilowi znajdowała się w swoim miejscu w czasach w sprzed panowania królów III dynastii z Ur, ale żadne jego pozostałości nie zostały odnalezione i prawdopodobnie znajdują się one pod zigguratem.
Wszyscy budowniczowie świątyni Enlila używali w ten sam sposób tego samego rodzaju materiałów, ewentualne różnice są mniej zauważalne niż podobieństwa. Dotyczy to zarówno oryginalnego budynku jak i jego późniejszych wersji oraz remontów.
Architektura świątyni Enlila
Podłogi każdego z poziomów były brukowane wypalaną cegłą o różnych rozmiarach. Rozmiary cegieł różniły się nie tylko między poszczególnymi poziomami, lecz także na każdym z nich osobno, prawdopodobnie dlatego, że cegły ze starszych warstw były wykopywane i wykorzystywane ponownie.
Ściany były zbudowane z niewypalanych cegieł, połączonych ze sobą z mułową zaprawą o grubości od 0,5 do 1 cm. We wszystkich warstwach rozmiar cegieł jest praktycznie ten sam. 15-17 x 23-25 x 7,5-9. Tylko dolne warstwy framug zachowały się, dlatego nie sposób stwierdzić, jaka były ich wysokość i czy różniła się w poszczególnych warstwach oraz czy była wykończona na górze prosto czy łukiem. Drzwi niewątpliwie były zrobione z drewna i posiadały okucia z brązu. Nie znaleziono śladów okien, które musiały być umieszczone wysoko nad poziomem podłogi. Brak okien jest raczej wykluczony, ponieważ rozplanowanie pomieszczeń wskazuje na to, że potrzebne było jakieś inne źródło światła niż tylko otwarte drzwi.
Na żadnym poziomie świątynia nie została zbudowana z wypalanej cegły, dlatego z pewnością miała dach, choć żadna jego cześć nie zachowała się. Strop był prawdopodobnie lekko nachylony i tworzyły go przerzucone przez całą szerokość budynku drewniane belki. Poszycie zrobiono prawdopodobnie z trzcinowych mat i ze słomy. Pomieszczenia były zbyt szerokie, aby dach nad nimi mogły utrzymać słabe belki z miejscowej palmy, dlatego drewno do jego budowy musiało być sprowadzane.
Najstarszym poziomem świątyni jest warstwa VI, która pochodzi z okresu nowosumeryjskiego. Jej ściany nie zachowały się powyżej poziomu podłogi, lecz jej plan jest znany. Ściany od zewnątrz były dekorowane przyporami, z których dwie znajdowały się po jednej i po drugiej stronie głównego wejścia w południowo-zachodniej ścianie – były one nieco szersze niż pozostałe. Ozdobione były trzema pionowymi żłobieniami o szerokości 15 cm i głębokości 17cm.
Lekko wpuszczone w głąb ściany prowadziło do małego przedpokoju (Ryc.3. 14), a potem idąc na prawo można było dojść do największej komnaty (13). Pomieszczenie to posiadało po dwa wyjścia na każdej z dłuższych ścian. Wyjście na lewo prowadziło do kolejnego małego pomieszczenia (19). Wyjścia na prawo prowadziły do kolejnych małych komnat (9 oraz 10). Z pomieszczenia 10 można było przejść do kolejnego dużego podłużnego pomieszczenia (18). Pokój 18 łączył się korytarzami, prowadzącymi w kierunki południowo-wschodnim z dwoma małymi komnatami (17 i 16), a w kierunku północno zachodnim znajdowało się drugie wejście do świątyni. Wejście to było wejściem pomocniczym.
Z planu świątyni wynika, że posiadała ona dwie celle – pomieszczenia 13 i 18. Cella w pomieszczeniu 13 była główną, a w pomieszczeniu 18 podrzędną. Szerokość korytarzy, którymi można było przemierzyć świątynię od jednego wejścia do drugiego wynosiła 1,45 – 1,50 m, natomiast przejścia prowadzącego od cell do mniejszych pomieszczeń były szersze – 2,40. Te celowo poszerzone korytarze do mniejszych pomieszczeń nadają im duże znaczenie i prawdopodobnie były to wnęki cell, a nie magazyny czy zaplecza.
Świątynia zbudowana była na planie na osi łamanej, co było dosyć częste we wczesnych epokach w Mezopotamii.
Warstwa V (Ryc.4) była nadbudową warstwy VI - wykonał ją później również król Ur-Nammu i dopiero na niej była ułożona właściwa podłoga świątyni. Nie można stwierdzić, czy ta podwójna struktura była od początku planowana, czy może zdecydowano się na nią później, aby podwyższyć poziom podłogi jeszcze przed ukończeniem budowy świątyni. Nie ma jednak wątpliwości, że te dwie warstwy reprezentują dwa różne etapy działalności budowlanej. Ściany warstwy V były ułożone na matach, które leżały na wcześniejszej konstrukcji – warstwie VI oraz oddawały te same linie murów z dokładnością do kilku centymetrów. Ściany były zbudowane z jednolitej cegły niewypalanej o wymiarach 16 x 24 x 8 cm.
Wygląd świątyni Enlila
W tekstach klinowych zapisano informacje o wyglądzie świątyni Enlila. Inskrypcje Gudeii i Agum-kakrime wspominają, że u wejścia do E-kur stały miedziane posągi strażników-monstrów lahama z pozłacanymi twarzami, które w rękach trzymały maszty oflankowujące bramę. Brama była strzeżona przez dwie ogromne miedziane figury, przedstawiające uskrzydlonych smoków, które miały szeroko otwarte, pokryte złotem, ryczące paszcze. Z innej strony portalu, wzdłuż zewnętrznej ściany okalającej ustawione były cztery posągi bizonów lub żubrów dekorowanych złotem. Wrota były nabijane miedzianymi gwoździami z pozłacanymi łebkami. Mogły być zamykane na ciężki rygiel, stylizowany na bawoły lub smoki. Odrzwia do mniejszej zewnętrznej świątyni również były flankowane przez maszty trzymane przez mniejsze posągi lahama. Również te figury miały pozłacane twarze.
Wewnątrz świątyni znajdowało się sto złotych słonecznych dysków i sto złotych półksiężyców, które odlano łącznie ze 29 kilogramów złota oraz 25 innych przedmiotów wykonanych ze srebra, o łącznej wadze 29 kg – służyły one wszystkie jako przedmioty sprawowania kultu. Znajdowała się tam też pewna liczba powlekanych złotem posągów, przedstawiających akadyjskich dostojników.
Błyszczący złotem i miedzią oraz wypełniony najlepszymi akadyjskimi dziełami sztuki E-kur musiał sprawiać olśniewające wrażenia. Nawet dziedziniec był wykładany kolorowymi wypalanymi płytkami, imitującymi dywan.
Specjalny status E-kur
Warto zwrócić uwagę na to, że ensi miasta Nippur – poza nielicznymi wyjątkami w ogóle nie figuruje w dokumentacji administracyjnej świątyni, chociaż w pobliskich świątyniach Ninurty oraz Inanna odgrywa rolę organu kontrolnego. O wyjątkowym statusie E-kur świadczy kilka faktów. W tekstach akadyjskich to sanga (najwyższy kapłan) przebudowuje świątynię, a nie ensi miasta Nippur. Również sanga występuje jako królewski przedstawiciel w mieście, mianowany przez króla. A także żadna z inskrypcji dla Enlila nie była dedykowana ani przez ensiego ani przez sangę, tylko przez króla, począwszy już od okresu wczesnodynastycznego trzeciego - WDIII.
Ta ostatnia informacja wskazuje na specjalny status świątyni Enlila oraz że nie był on innowacją wprowadzoną przez Naram-Sina, ale była to tradycja, która sięgała okresu wczesnodynastycznego. Wydaje się, że szczególna relacja między królem o świątynią E-kur, związana była z tym, że Enlil mógł ustanawiać albo odwoływać królów. Tak jak królowie nie byli lokalnymi władcami, ale panowali nad całym Sumerem, tak i E-kur nie było zwyczajną częścią miasta, ale narodowym sanktuarium dla wszystkich Sumerów. Świątynia funkcjonowała podobnie jak centrum religii katolickiej Watykan, który nie istnieje jako część Rzymu, ale jako zupełnie niezależne państwo.
data utworzenia: 30.09.2010
ostatnia aktualizacja treści: 23.09.2015
źródła:
Nippur I, Temple of Enlil, Scribal Quarter and surroundings – Donald E. McCown, Richard C. Heines, Donald P. Hansen
Old Sumerian and Old Akkadian Texts in Philadelphia – Aage Westenholz