Centrum państwa III dynastii z Ur
Centrum królestwa III dynastii z Ur to historyczny oraz geograficzny Sumer i Akad (Ryc.1). Podzielone było na prowincje, mające stolice w dawnych sumeryjskich państwach-miastach z okresu wczesnodynastycznego oraz sporadycznie w nowo powstałych ośrodkach. Prowincjami zarządzali cywilni namiestnicy ensi, sprawujący najwyższą władzę cywilną, sądowniczą i ściśle administracyjną w wymiarze społeczno-gospodarczym. Z racji funkcji administracyjnych podlegały im także wszystkie gospodarstwa świątynne z terenu prowincji, na czele których stali kapłani urzędnicy sanga lub šabra.
Według list płatników podatku bala było najmniej 18 prowincji: Adab, A.HA, Apiak, Babilon, Girsu-Lagasz, Isin, Kazallu, Kisz, Kuta, Marad, Puš, Zimbir, Szurupak, Umma, Uruk, Urum, Uru-sagrig. Liczbę tę należy jeszcze powiększyć o: Dabrum, Eresz, Nippur, Girtab, IŠ.ŠU. Co prawda nie zachowały się wzmianki o uiszczaniu przez nie podatku bala, ale znani są ich namiestnicy ensi.
Pozycja namiestników stanowiła wypadkową dwóch czynników. Osadzani przez królów z Ur, w ich imieniu zarządzali prowincją jako ich częścią królestwa, ale też wywodząc się często z lokalnej arystokracji, sprawowali przez cały czas tradycyjne już przywództwo społeczności danego terytorium, zazwyczaj tożsamego z obszarem dawnego niezależnego państwa-miasta. Reprezentowali władzę i autorytet króla wobec ludności oraz instytucji prowincji, a te ostanie wobec władz centralnych.
Utrzymanie tych samych granic prowincji przez władców akadyjskich i teraz przez nowosumeryjskich było prawdopodobnie uwarunkowane podobnymi racjami ekonomicznymi, które legły u podstaw kształtowania się państw-miast, zwykle wokół jednego centrum religijno-ekonomicznego, w okresie ich pierwotnego formowania się i kontynuowanego jeszcze na przełomie IV i III tys. p.n.e. Powstały one w wyniku stopniowego rozwoju lokalnych sieci irygacyjnych i zwykle obejmowały obszar stanowiący, z tego punktu widzenia, naturalną całość ekonomiczną. Jej naruszenie wywołało zawsze perturbacje społeczne i niepotrzebne koszta utrudnionego gospodarowania i administrowania, stąd dochodziło do niego tylko wyjątkowo, wskutek ważnych powodów politycznych.
Niezależnie od obecności ensiego, w każdej prowincji rezydował gubernator wojskowy (šagina). W szczególnie dużych i ważnych prowincjach, w których stacjonowało kilka dużych i odrębnych garnizonów, mogło funkcjonować więcej šagina. Jego głównym zadaniem było sprawowanie dowództwa nad garnizonem lokalnym, złożonym z żołnierzy zawodowych (aga-uš) i skoszarowanych rezerwistów-pracowników (eren2) oraz administrowanie majątkami królewskimi na terenie danej prowincji. We wszystkich swoich działaniach był niezależny od ensiego i, podobnie jak on, podlegał bezpośrednio władzom centralnym królowi lub wezyrowi (sukkal-mah). Takie usytuowanie šagina wobec ensiego oznaczało, że władze centralne postrzegały tego ostatniego, bardziej jako przywódcę lokalnej społeczności niż królewskiego namiestnika, którego najlepszym gwarantem lojalności miał być šagina .
Šagina zazwyczaj wywodził się spoza środowiska lokalnego, najczęściej z rodów nowych (homines novi). Przysyłany z zewnątrz, całą karierę łączył z lojalnością i awansem w służbie dla króla, dlatego wśród šaginów odsetek niesumeryjskich imion (akadyjskich, amoryckich, nawet elamickich i huryckich) był zdecydowanie większy niż wśród ensich. Wielu z nich należało także do rodu królewskiego albo z urodzenia lub przez ożenek.
Świadomie stosowaną formą przez władców z III dynastii z Ur formą osobistego wyróżnienia i jednocześnie zagwarantowania sobie lojalności zarówno namiestników i gubernatorów wojskowych było nadawanie im prawa do posługiwania się królewską pieczęcią dedykacyjną, zwłaszcza zaś – mającą przypominać osobiste relacje (król – dany urzędnik) – pieczęcią typu urudu2-da-ni-ir in-na-ba - „słudze swojemu (król osobiście) dał ją. Ten chwalebny fakt uwieczniała na takiej pieczęci scena prezentacji, która przedstawiała wprowadzenie osoby posiadacza pieczęci przed oblicze siedzącego na tronie króla przez swoje bóstwo opiekuńcze (Ryc.2).
Odrębny status ustrojowy i administracyjny, z uwagi na bezpośredni związek z dworem oraz szczególne ogólnopaństwowe znaczenie religino-kultowe miały stolice: Ur, Uruk i Nippur. Rejonem stolicy Ur kierował zarządca świątynny šabra lub sanga (świątyni boga Nanny), który też w tej roli występował jako płatnik podatku bala. Podobnie wyjątkowy i skomplikowany stan zarządzania występował w Uruku. W prowincji występował zarówno šagina jak i ensi. Na dodatek jako płatnik podatku bala występował jeden z zarządców świątynnych šabra świątyni An-Inanny lub Nanny. Przyjmuje się też, że Urukiem zarządzał osobiście król, z racji pełnienia funkcji arcykapłana en świątyni E-anna.
Nippurem zarządzał ensi. Specyfika miasta wyrażająca się w obecności głównych świątyń kultu państwowego (Enlil i Ninlil) oraz okresowych pobytach króla wraz z dworem w pałacu w pobliskim Tummal, powodowało niepłacenie przez ensiego Nippuru podatku bala. W Nippurze funkcję ensiego dziedziczyli członkowie rodu Ur-Meme, którzy łączyli ją na tej samej zasadzie, z godnością zarządcy miejscowej świątyni Inanny. Dziedziczny urząd ensiego oprócz w Nippurze występował też w Lagaszu, Ummie, Szuruppak, Babilonie i Marad.
Za panowania Szu-Suena trzy miasta były zarządzane przez osoby sprawujące jednocześnie urząd šagina i ensiego. Taka kumulacja władzy w tych prowincjach, leżących bezpośrednio w sąsiedztwie muru mogła wynikać ze wzrostu zagrożenia i militaryzacji północnych obszarów centrum w strefie obronnej.
data utworzenia: 03.05.2017
data ostatniej aktualizajci treści: 03.05.2017
źródło:
Ensi w czasach III dynastii z Ur: aspekty ekonomiczne i administracyjne pozycji namiestnika prowincji w świetle archiwum z Ummy - Marek Stępień