Podatek bala
Podatek bala był rotacyjnym systemem świadczeń, podstawowym instrumentem strukturalnym, wprowadzonym w ostatecznym kształcie przez króla Szulgiego, regulującym relacje ekonomiczne między sektorem centralnym (królewskim), i lokalnym – prowincjonalnym (głównie świątynnym). Szczególną rolę w jego funkcjonowaniu i koordynowaniu pełniło centrum rozliczeniowe i dystrybucyjne, zwłaszcza w zakresie zwierząt hodowlanych, mieszczące się w Puzriš-Dagan. Natomiast głównymi podmiotami, uczęszczającymi w systemie były prowincje centralne, a personalnie reprezentujący je namiestnicy – głównie ensi.
Sumeryjski termin bala w najbardziej podstawowym sensie znaczy „zmiana, zamiana, rotacja, powrót” lub czasownikowo „zmieniać, zamieniać się, obracać”, ale też - w rozumieniu akadyjskiego palŭ(m) – „czas powinności, pełnienia obowiązku, sprawowania urzędu (a nawet władzy)”. Wydaje się, ze obydwa te elementy semantyczne są obecne w terminie używanym w nowosumeryjskich tekstach gospodarczych na określenie formy zobowiązań zarządców prowincji wobec władz centralnych.
Kapitał bala były to wytworzone przez całą prowincję towary i usługi, jednak był on rachunkiem konkretnych osób – namiestników prowincji. Wydaje się, że nie był to jedynie formalny zabieg księgowy, ale rzeczywiste pojmowanie rozliczania aktywów i pasywów na kontach bala.
Pod względem materialnym określono nim najrozmaitsze dobra (także pracę) dostarczane przez prowincje do centralnych ośrodków ich gromadzenia i redystrybucji, względnie na potrzeby sektora królewskiego w samej prowincji – czyli rodzaj „podatku, opłaty, kontrybucji”. Z punktu widzenia organizacyjnego oznaczał on „okres”, w którym dana prowincja zobowiązana była te towary, świadczenia lub usługi dostarczyć. Był to przedział czasu (najczęściej miesiąc w roku), który cyklicznie dla określonej prowincji wyznaczały władze centralne. Tyle sam termin i co do tego wszyscy badacze są zgodni. Zdania są już natomiast podzielone w kwestii czym był i na jakich mechanizmach administracyjno-ekonomicznych polegał system bala.
Przez jednych badaczy bala został uznany za ogólnopaństwowy mechanizm kontrybucyjny, mający służyć zorganizowaniu stałego zaopatrzenia dla centralnych w królestwie świątyń w Nippur i w mniejszym stopniu w Ur. Rolą Puzriš-Dagan było gromadzenie tych kontrybucji, uiszczanych głównie w zwierzętach hodowlanych.
Płatnikami bala byli głównie zarządcy prowincji centralnych. Chociaż typowym okresem świadczeń był jeden miesiąc w ciągu roku, to zdarzało się, że większe prowincje, np. Girsu-Lagasz, spełniały go w niektórych latach nawet przez trzy miesiące. Dla odmiany mniejsi płatnicy łączyli się nawet po kilku aby sprostać jednomiesięcznemu bala.
Inni badacze dostrzegli w tym systemie bardziej złożoną instytucję fiskalno-ekonomiczną. Zdefiniowano trzy podstawowe jej cechy. Po pierwsze, była to suma towarów i usług świadczonych przez prowincje w zależności od ich wielkości i możliwości – chodziło zwykle o produkty w jakich dana prowincja się specjalizowała. Po drugie, wartość ogólna tych produktów i usług stanowiła dla danej prowincji rodzaj kapitału (aktywów) bala, w ramach którego mogła oczekiwać na otrzymanie w zamian potrzebnych jej towarów i usług. Po trzecie, kontrybucje bala były dostarczane dla albo do centrów redystrybucyjnych (takich jak np. Puzriš-Dagan), albo wprost do prowincji, które danych towarów potrzebowały (i które je otrzymywały w ramach swojego kapitału bala).
Większość towarów bala, pochodzących z danej prowincji pobierano i rozdysponowywano na miejscu, przeznaczając na potrzeby części sektora centralnego (królewskiego) i danej prowincji. Większość towarów dostarczanych jako bala przez prowincje Sumeru i Akadu wcale nie stanowiły zwierzęta. Wręcz przeciwnie, to właśnie zwierzęta były często przez nie odbierane z Puzriš-Dagan w ramach swojego kapitału bala. Zwierzęta zatem musiały pochodzić głównie z kontrybucji gun2 ma-da, czyli ze strefy peryferiów. W takim ujęciu instytucja bala funkcjonowałaby jako centralny system redystrybucyjny, integrujący wszystkie prowincje w jedną wzajemnie uzależnioną całość. Zatem z samego swego charakteru była potężną machiną ekonomiczno-administracyjną, która integrowała i uzależniała od formalnego pośrednictwa administracji królewskiej nie tylko centrum kraju, ale także – przez powiązanie go z systemem kontrybucji gun2 ma-da – rozległe peryferia państwa.
Niektóre miasta jako płatnicy podatku bala są wymieniani tylko sporadycznie i w krótkich okresach, inne, np. Kisz i Adab w 46 roku panowania Szulgiego występowały razem, zaś w 4 roku panowania Amar-Suena osobno, a przed 36 rokiem panowania Szulgiego w systemie bala występują tylko dwa miasta – Umma i Kazallu. Wszystko to poddaje w wątpliwość stabilność systemu rotacyjnego i świadczy raczej o corocznym ustalaniu kolejności. Dodatkowo operacjami bala z ramienia administracji z Puzriš-Dagan zajmował się nieliczny wyspecjalizowany personel.
Ensi dostarczający zwierzęta do świątyń w Nippurze, realizując obowiązek podatkowy bala czynili to we własnym imieniu, zachowując formalne prawa do nich, jako do zwierząt ofiarnych, oddanych świątyni, stanowiących niezależne beneficjum. W ten sposób ensi uprawomocniali swoją władzę wobec bogów. Jeżeli jakiś ensi zamknął swój rachunek bala deficytem, czyli więcej odebrał, np. zwierząt, niż mu przysługiwało w związku z wartością dostarczonych towarów i usług, to następny rok rozpoczynał od wyrównania deficytu, dostarczając zwiększone świadczenia.
Zestawiając wszystkie opinie o charakterze instytucji bala, każdy wyżej opisany element jest słuszny, a natura systemu zawierała w sobie bardzo wiele funkcji i znaczeń.
data utworzenia: 20.09.2017
data ostatniej aktualizajci treści: 20.09.2017
źródła:
Ensi w czasach III dynastii z Ur: aspekty ekonomiczne i administracyjne pozycji namiestnika prowincji w świetle archiwum z Ummy - Marek Stępień