Adab
Adab (współczesna nazwa tego miejsca brzmi Bismaya) położone było na północnych ziemiach Sumerów, ok. 30 km na południowy wschód od Nippur (Ryc.1). Kształtem zbliżone było do czworokąta, a rogi miasta zorientowane były w na cztery strony świata. Obręb murów miejskich zawierał się w prostokącie o wymiarach 1695 x 840 metrów. Najwyższe wzniesienie w ruinach miasta miało 10,7 m podczas gdy większa część pozostałych wzgórz ledwie wystawała ponad poziom pustyni.
Teren starożytnych ruin otoczony jest piaskowym wałem, który zawiera w sobie podwójnym mury warowne miasta. W obrębie miasta wyróżniono dwanaście, pokrytych piaskiem wzgórz, które kryły w sobie resztki antycznych budowli (Fot.2). Wzgórza X i XII nie zawierały pozostałości budynków, były dużymi kopcami usypanymi w efekcie pogłębiania kanału. Na zewnątrz, wzdłuż południowo-zachodniej krawędzi miasta ciągnie się długi grzbiet o mniej lub bardziej połączonych u podstawy wzgórzach. Posiadał wewnątrz fundamenty prywatnych domów, których wiek jest trudny do określenia. Jedyne jak dotąd poważne prace wykopaliskowe zostały przeprowadzone w latach 1903-1904 przez Edgara Jamesa Banksa.
Od południowo zachodniej strony wpływał do miasta kanał, który był odnogą Eufratu. Kanał ten wpływając do miasta był wąski, jednak jego szerokość zwiększała się i w pewnym momencie dzielił się na dwie części, a następnie ponownie łączył w jeden ciek, pozostawiając pośrodku wyspę, na której była zbudowana świątynia. Obecnie jest to wzgórze V. Kanał ten dzielił niegdyś miasto na dwie nierówne części, przy czym część północno-zachodnia była daleko bardziej rozległa i imponująca (zawierała 2/3 wszystkich wzniesień) niż południwo-wschodnia.
Podwójne mury miasta prawdopodobnie otaczały je w całości dookoła. Niższa warstwa murów została wybudowana z wypalanej płasko-wypukłej cegły, łączonej za pomocą wapiennej zaprawy, co dowodzi, że już na początku okresu wczesnodynastycznego miasto było ufortyfikowane. Mur w żadnym miejscu nie zachował się na wyżej niż 1 metr, a w najwyższych częściach płasko-wypukła cegła była pokryta podłużną, która posiadała trzy równoległe żłobienia. Ponad tą znajdowała się jeszcze gdzieniegdzie warstwa ułożona z cegły kwadratowej. Wewnętrzna, okazalsza ściana miała 5 m grubości, a zewnętrzna 2 m. Były oddzielone od siebie kilkumetrową przestrzenią. Wokół murów płynęła mała fosa o szerokości 2 m (Ryc.3).
W zachodniej części miasta odnaleziono bramę lub furtkę miała ona tylko 1 metr szerokości i posiadała załamania i zakręty, tak że patrzący, stojąc na zewnątrz nie mógł zobaczyć miasta za murami. Nie ma pewności czy istniała szersza brama. Prawdopodobnie tak skonstruowane wejście utrudniało wrogom wdarcie się do środka.
Pod murami odbyła się przynajmniej jedna bitwa. Tuż pod powierzchnią piasku znajdowało się mnóstwo glinianych kul. Były to kule, które wystrzeliwano w stronę obrońców miasta, którzy znajdowali się na murach. Były różnego kształtu oraz rozmiaru: kuliste, półkuliste, owalne i w kształcie zbliżonym do sześcianu. Niektóre wykonano nie z gliny, lecz z kamienia. Obiekty były o rozmiarach od kilku centymetrów, które można była wystrzelić z procy, do kilkudziesięciu, które prawdopodobnie wystrzeliwano z katapulty. Odnaleziono przepołowioną wielką kulę do katapulty, która posiadała po dwa pionowe i poziome otwory, w które można było wetknąć drążki, służące prawdopodobnie do jej przenoszenia. W miejscu gdzie były kule nie znaleziono grotów od strzał, których w ogóle wydobyto mało w obrębie całego miasta.
Historia Miasta
Miejsce o nazwie Adab pojawia się szesnaście razy w archaicznych tabliczkach z Uruku, wskazując na istnienie osiedla już pod koniec IV tys. p.n.e. Osiedle to przypuszczalnie leżało w tym samym miejscu, gdzie wykopaliska archeologiczne wykazały ślady życia miejskiego w późniejszych okresach. Nie odnaleziono jednak żadnych materiałów (tabliczek, cegieł, naczyń, budowli), które poprzedzały by okres wczesnodynastyczny, czyli pierwsze wieki III tys. p.n.e.
Warstwy archeologiczne z okresu wczesnodynastycznego potwierdzają, że Adab było w tym czasie kwitnącym miastem, ważnym centrum świątynnym oraz posiadało własną dynastię rządzącą, a niektórzy z władców używali nawet tytułu lugal.
Adab w czasie okupacji akadyjskiej w dalszym ciągu był kwitnącym miastem, było jednym z najbardziej zurbanizowanych ośrodków w tym okresie, jednak brak jest dokumentów, na podstawie których można by stwierdzić dokładnie, jaką rolę miasto spełniało w imperium akadyjskim.
W okresie nowosumeryjskim miasto leżało przy głównym korycie rzeki i prawdopodobnie osiągnęło swój największy rozmiar w dziejach. W ruinach odnaleziono inskrypcje większości królów z III dynastii z Ur. Jedna z nich mówiła między innymi, że świątynię budował tutaj król Szulgi.
Władcy miasta
Z powodu braku dokładnych odniesień w inskrypcjach do innych panujących dynastii, niezwykle trudne jest ułożenie chronologicznej kolejności, w jakiej panowali władcy Adab. Wykorzystując dostępne materiały takiej próby mimo wszystko dokonano i stworzono listę, które jest jednak bardzo niepewna. W inskrypcjach, odnalezionych w świątyni E-sar, występowały imiona czterech władców Luma, Mesilim, Medurba i Lugaldalu, a także w inskrypcjach ze świątyni E-mah jedno imię E'iginimpa'e. Mesilim jest znany jako król z miasta Kisz, który żył i panował prawdopodobnie na początku trzeciego okresu wczesnodynastycznego (ok. 2500 p.n.e.). Jedna z dwóch inskrypcji Mesilima ze świątyni E-sar wspomina, że za jego czasów ensim w Adab był Ninkisalsi. Jest to pewnego rodzaju odniesienie, które pozwala określić ramy czasowe panowania Ninkisalsiego - dodatkowo z inskrypcji wiadomo, że Mesilim sprawował zwierzchnią władzę nad Ninkisalsim.
Luma, Medurba i Ninkisalsi mogą być wcześniejszymi władcami niż Lugaldalu, ponieważ na inskrypcjach dwóch pierwszych występuje starsza wersja zapisu nazwy świątyni. Inskrypcje Medurby wydają się być młodsze niż Ninkisalsiego, jednak jedna z nich sprzecznie sugeruje, że może on być nawet wcześniejszym władcą niż Mesilim z Kisz. Luma jest uznawany za najstarszego władcę Adab ze względu na archaiczny zapis jego tytułu, także stan tabliczek z jego inskrypcjami jest wyraźnie gorszy niż pozostałych władców. Bliskie powiązania między posągami Lugaldalu oraz Enmeteny z Lagasz, wskazują, że ci władcy nie mogą być za bardzo oddaleni od siebie w czasie, co pozwala przyporządkować czasy jego panowania na przełomie III okresu wczesnodynastycznego i okresu akadyjskiego. Inskrypcje sugerują, że E`iginimpa`e musiał być współczesny względem Eannatuma z Lagasz lub żył jeszcze później. Płasko wypukły kształt tabliczek z jego inskrypcjami jest podobny to tych z okresu akadyjskiego i różni się od wczesnodynastycznych tabliczek z Adab.
WŁADCY ADAB
(połowa III tys. p.n.e.)
- Lugalanemundu
- Luma
- Ninkisalsi
- Medurba
- Epa`e
- Lugaldalu
- Muksi
- E`iginimpa`e
- Barahenidu
- Meskigala
Jest jeszcze czterech władców Adab (Barahenidu, Meskigala, Epa`e i Muksi), których inskrypcje nie zostały odnalezione w świątyni E-sar, jednak inne dokumenty wskazują, że Muksi bezpośrednio poprzedzał E`iginimpa`e. Wskazują też, że był przynajmniej jeden władca pomiędzy nim a Naram-Sin`em z dynasti akadyjskiej. W czasach Sargona i Lugalzagesiego Adab było pod controlą Ummy, a Meskigala odnosił się w swoich inskrypcjach do Lugalsagesiego, który wówczas ponował jako lugal. Władca o tym samym imieniu (Meskigala) został pokonany przez Rimusza, ale nic więcej o nim nie wiadomo. Posążek poświęcony Ninshubur, za życie Meskigali jest wyrzeźbiony w stylu na pograniczu okresu wczesnodynastycznego i akadyjskiego. Dokumenty bardzo niejasno, ale raczej umieszczają w chronologii Barahemidu za E`iginimpa`e. Na innych posążkach poświęconych tej samej bogini są wspomniane imiona jeszcze jednego władcy Epa`e. Posążek z jego inskrypcją jest w stylu wczesnodynastycznym i sugeruje, że panował w czasach bliższych Medurby oraz Lugaldalu. Sposób zapisywania jego tytułu sugeruje również, że żył on w okresie nieco późniejszym niż Medurba.
data utworzenia: 03.11.2014
ostatnia aktualizacja treści: 03.11.2014
źródła:
Bismaya: Recovering the Lost City of Adab - Karen N. Wilson
Bismaya or the Lost City of Adab - Edgar James Banks