Pałac w Kiszu
Pałac w Kiszu został zbudowany około roku 2700-2650 p.n.e. Budowla istniała z pewnością w okresie wczesnodynastycznym IIIA (ok. 2500-2350 p.n.e.), o czym świadczy odkrycie w jednym z pomieszczeń tabliczki datowanej na ten właśnie okres, ale analiza stylistyczna znalezionych budowli i fragmentów inkrustacji z muszli wskazuje na jeszcze wcześniejszy okres, czyli wczesnodynastyczny II (ok. 2700-2500 p.n.e.) lub nawet I (ok. 2900-2700 p.n.e.).
Budynek wzniesiono na sztucznie usypanym tarasie, na wzgórzu Ingharra. Budowla była współczesna pałacowi w Eridu, który miał oprócz tego podobną do niej strukturę. Składała się z trzech części, z których żadna nie zachowała się w całości. Dwie, niezależne od siebie prostokątne partie, były przyległe, ale odgrodzone potężnym murem. Nie było bezpośredniego przejścia między nimi (przynajmniej na parterze). Liczne sale i korytarze tworzyły skomplikowaną strukturę wewnętrzną. (Ryc. 1)
Wszystkie ściany wzniesiono na szerokich i solidnych fundamentach. Cześć północna (I) powstała wcześniej niż południowa (III) jednak oba budynki stoją na wspólnej, specjalnie przygotowanej platformie i są częścią jednego, z góry zaplanowanego kompleksu. Nie wiadomo ile czasu upłynęło pomiędzy wzniesieniem obu tych części.
Budynek północny był otoczony murem o grubości 3,5 m. z niewielkimi ryzalitami na zewnątrz. Między tym murem a ścianą budynku biegł wąski korytarz o szerokości 2,3 m., który nie pełnił funkcji komunikacyjnej. Wewnętrzne ściany tego ciągu również były dość grube i wynosiły 2,5-2,7 m. Jego przeznaczenie nie jest jasne, jednak badacze zakładają, że ta niewielka przestrzeń mogła służyć do oświetlenia wewnętrznych pomieszczeń pałacu, z racji tego, że zewnętrzny mur, pełniący funkcję fortyfikacyjną musiał być wysoki i jednolity. Dostęp światła do wewnątrz poprzez częściowo lub w całości odkryty korytarz mogły zapewniać niewielkie otwory okienne w wewnętrznej ścianie.
Inna możliwość jest taka, że rozwiązanie to służyło poprawie obronności budowli. Po sforsowaniu potężnej zewnętrznej ściany przeciwnicy znaleźliby się w wąskiej i ograniczonej przestrzeni, atakowani zapewne z wewnętrznej linii murów. W drugiej fazie budowy, być może w obliczu zagrożenia, korytarz został w dwóch miejscach zablokowany wzniesionymi w pośpiechu ścianami, odcinającymi dostęp do wnętrza budynku. Ta część pałacu miała kwadratowy i centralnie na osi umieszczony dziedziniec.
Niektóre pomieszczenia pałacu miały płytowania z wypalanych lub suszonych cegieł; jego resztki odsłonięto również na dziedzińcu. W wielu miejscach zachowały się ślady białego, gipsowego tynku; w niektórych pomieszczeniach ściany pokryte były jedynie glinianą zaprawą. W budynkach I oraz II gipsowym tynkiem pokryte były pomieszczenia 33, 36, 38, 30, 10, 11, 14 oraz być może dziedziniec 6. Natomiast jeśli chodzi o budynek III to w badaniach opisano i to słabo, tylko nieliczne pomieszczenia, zatem prawie nie wiadomo jak było wykończone ich wnętrze. Tynkowanie ścian gipsem, poza ich ochroną przed wilgocią, mogło mieć walor estetyczny i pokazywać ważniejsze sale.
Do sal 10 i 11 prowadziły wejścia z ustępami murów (tak jak w pomieszczeniach 24, 25, 16, 14; podobnych rozwiązań nie ma w budynku III. Ustępy murów przy drzwiach interpretuje się jako szczególnie ważne; te komnaty mogły być związane z kultem. Nie jest jednak wykluczone, że takie rozwiązanie ma charakter konstrukcyjny i ma związek choćby z innym sposobem osadzania drzwi. O salach 24, 28 i 29 wiadomo, że ich ściany były pokryte tylko glinianą zaprawą.
Bitum był używany do wykończenia dolnych partii ścian w pomieszczeniach 16 i 22 oraz niekiedy jako zaprawa lub warstwa pokrywająca podłogowe cegły. W budynku znaleziono bardzo mało instalacji i elementów wyposażenia. Brak w całej budowli palenisk i innych instalacji kuchennych, tylko w pewnym stopniu może być wytłumaczony zrabowaniem cegieł z podłóg po zrujnowaniu i opuszczeniu pałacu. Jedyna tego rodzaju konstrukcja została znaleziona w pomieszczeniu 15.
Charakter gospodarczy mógł mieć zespół budynków 29 - 31 ze względu na obecność ceglanej platformy oraz czterech dużych, około metrowej średnicy naczyń pokrytych obu stron bitumem i umocnionych ustawionymi wokół cegłami.
Budynek południowy (III) został wzniesiony na innym planie niż północny (I). Ściany są mniej masywne i brak jest dziedzińca. W części północno-wschodniej znajduje się zespół pomieszczeń (40, 41, 47-50, 54), posiadający osobne wejście, który być może pełnił funkcję magazynu. Główne wejście to tej części pałacu wiodło przez kolumnowy portyk (Ryc.3). W sali 52 zachowała się zagłębiona w podłogę misa o średnicy 112 cm pokryta z obu stron bitumem. Budynek był zapewne piętrowy. Po szczegółowej analizie planu pałacu i hipotetycznej funkcji pomieszczeń oraz pewnych nieregularności murów, wskazujących na istnienie klatek schodowych w ślepo zakończonych pomieszczeniach, dokonano hipotetycznej rekonstrukcji piętra (Ryc.2).
Od wejścia przez kolejne pomieszczenia i dużą komnatę 55 (14 x 5,6 m) można było przedostać się do zachodniej części budynku. W największym w całym budynku pomieszczeniu 45 o rozmiarach 26,7 x 7,6 m, strop podtrzymywały masywne, o średnicy 1,5 m, ceglane kolumny (Ryc. 4). Całość tworzyła hypostylowy pasaż, określany też jako sala przyjęć z rzędem kolumn pośrodku, wykonanych z ceglanych kształtek (prawdopodobnie malowanych), specjalnie przygotowanych, romboidalnych suszonych cegieł z nieco zaokrągloną, zgodnie z kształtem kolumny zewnętrzną krawędzią (Ryc.5). Pomiędzy trzecią a czwartą kolumną, licząc od północy, znajdowało się zagłębienie w kształcie misy o płaskim dnie (górna średnica 0,88 m), wyłożone grubą warstwą bitumu oraz wypalanymi cegłami. Z tego pomieszczenia dwa symetryczne przejścia prowadziły do kolejnej dużej Sali 43 z wydzielonym niewielkim pokojem na południowym końcu (44). Trzy pary regularnie rozmieszczonych przypór podtrzymywały zapewne belki stropowe lub ceglane łuki.
Zastosowanie podpór architektonicznych (kolumn i filarów) było bardzo rzadkie w budownictwie mezopotamskim III tys. p.n.e., dlatego są one szczególnym elementem konstrukcyjnym pałacu. Jedna z nich zachowała się też na dziedzińcu budynku I. Przypuszcza się, że jest to pozostałość po portyku, który składał się z trzech kolumn. Jeśli bowiem przyjąć, że część dziedzińca przy wschodniej ścianie była zadaszona, odległości do ścian w wypadku istnienia jednej tylko przypory były by duże (7,25 m), a belki sufitu musiałyby mieć znaczną długość. Pośrodku północnej ściany dziedzińca znajdowała się półokrągła przypora, której przeznaczenie nie jest jasne.
Poza pomieszczeniem 45, kolumny o metrowej średnicy zachowały się też we wschodniej części budynku III. Trudno rozstrzygnąć czy kolumny te stały na niewidocznym fundamencie, tak jak w innych rejonach budowli, umieszczonym pod podłogą, wtedy byłby to zapewne portyk przy wejściu, czy też na niskim murku oddzielającym pomieszczenie w rodzaju werandy od otwartej przestrzeni lub dziedzińca na wschodzie. Wydaje się bardziej prawdopodobne, że od strony pomieszczenia 42 mur ten był ukryty pod podłogą fundamentem, tak jak w innych rejonach budowli.
Od wschodniej strony część fundamentu była z pewnością widoczna, tworząc rodzaj cokołu, wysokiego na około pół metra w stosunku do powierzchni gruntu, czyli starszej fazy budynku, kiedy to prowadziły do niego schody. Schody te miały wysokość 1,28 m; południowa część rampy uległa zniszczeniu, w związku z czym nie wiadomo, na jakim poziomie się zaczynała. Rampa zachowała się do wysokości 1,07 m, zatem prawdopodobnie część fundamentu od wschodniej strony była widoczna w postaci podmurówki także w późniejszym okresie użytkowania pałacu.
Wszystkie mury wzniesiono z płasko-wypukłych cegieł, ale ściany budynku III oraz pewne modyfikacje planu starszej części budynku (między innymi zablokowanie korytarza, prowadzącego wzdłuż zewnętrznego muru) wykonano z cegieł różniących się nieco od wymiarami od pierwotnie użytych.
Do wnętrza pałacu prowadziło po schodach monumentalne, zwężające się wejście, flankowane wieżami (Ryc.6). Po stronie wewnętrznej murów znajdowała się właściwa brama, którą tworzył prostokątny przedsionek, połączony wąskimi przejściami z następnymi pomieszczeniami, prowadzącymi w głąb pałacu. Była to jeszcze jedna, część wyodrębniona w strukturze budowli i oznaczona jako II. Również budynek wejściowy II został w czasie budowy części południowej nieco przerobiony. Mamy do czynienia z budowlą dwufazową, chociaż rozbudowa nastąpiła z pewnością w krótkim odstępie czasowym.
Założenie miało charakter obronny (Ryc.7). Prowadziło do niego rozbudowane wejście ze schodami (Ryc.8) i trzema uskokami murów po obu stronach, ozdobionych dwustopniowymi niszami. W późniejszej fazie po obu stronach schodów wzniesiono flankujące je ściany, a przestrzeń w środku wypełniono ziemią, przez co w miejscu schodów powstała prowadząca do wejścia rampa. Ponieważ budowla nie zachowała się w całości nie jest jasne, czy wejście prowadziło z zewnątrz, czy też z wewnętrznego dziedzińca większego kompleksu architektonicznego. Przestrzeń ta, na wschód od budynku II była zapewne wybrukowana cegłami. W kilku miejscach znaleziono pozostałości płytowania, w którym cegły były osadzone na zaprawie z bitumu lub pokryte bitumiczną warstwą. Za istnieniem dziedzińca przemawiały nieobronny charakter wejścia oraz cieńsze, porównaniu do zewnętrznego muru ściany budynku III.
data utworzenia: 21.12.2010
data ostatniej aktualizajci treści: 08.04.2015
źródła:
Wczesnodynastyczne pałace Mezopotamii - Dorota Ławecka
Północna Babilonia w okresie wczesnodynastycznym - Dorota Ławcka
Sztuka Starożytnego Wschodu - Antoni Mierzejewski