Pałac w Eridu
Pałac w Eridu został odsłonięty w czasie irackiej kampanii wykopaliskowej, która odbyła się w latach 1948-1949 i jest jedyną południowobabilońską budowlą tego typu z okresu wczesnodynastycznego (2900-2350 p.n.e.). Zachowane fundamenty pałacu znajdowały się o kilometr na północ od głównej budowli miasta Eridu, czyli świątyni E-abzu, na wzgórzu o średnicy ok. 350 m i wysokości 4,5 m. Odkryte warstwy zachowanej we wzgórzu budowli pochodzą z okresu Uruk (3750-3100 p.n.e.) oraz z okresu wczesnodynastycznego. Wierzy się również, że wcześniejsze warstwy ukrytego budynku istniały, ale nie zachowały się.
Odkopana budowla posiada cztery poziomy. Pierwszy górny i najmłodszy poziom zachował się tylko we fragmentach. Z drugiego poziomu, który znajduje się pod nim, zachowała się tylko północno-wschodnia część, jednak warstwa ta i tak jest w najlepszym stanie. Mimo tego fundamenty zostały tylko częściowo odkryte i prześledzone. Wykopaliska prawie nie były prowadzone na warstwach głębszych niż druga, jednak badania sondażowe potwierdziły obecność jeszcze przynajmniej dwóch poziomów, znajdujących się poniżej. Na najniższym poziomie odkryto tylko jedną ścianę, usytuowaną podobnie jak te z wyższych warstw.
Z poziomu pierwszego została odkryta tylko niewielka część (Ryc. 1). Jest ona zorientowana podobnie jak starsza budowla z poziomu drugiego. We wschodniej ścianie mieściła się główna brama, skąd można było przejść dalej do przedsionka oraz do dziedzińca.
Drugi poziom, co prawda jest w najlepszym stanie, jednak fundamenty zostały tylko częściowo odkryte i prześledzone. Z murów zewnętrznych zachował się tylko północno-wschodni narożnik oraz przyległe fragmenty fasady oraz jednej ściany bocznej. Zachowana część ma wymiary 161 x 68 m, a jeśli budowla była symetrycznie zaplanowana to jej długość mogła wynosić 171 m. Było to zatem założenie monumentalne, o czym dodatkowo świadczą grubość ścian – do 2,5 m oraz regularnie rozmieszczone przypory w murze fasady. Przypory tego rodzaju konstruowano w elewacjach ważnych, reprezentacyjnych budowli, zarówno o charakterze kultowym jak i świeckim. Zachodnia część została odsłonięta do poziomu podłóg, natomiast we wschodniej połowie prześledzono wyłącznie ciągi murów, usuwając jedynie górne partie wypełnień pomieszczeń.
Struktura na poziomie drugim składała się z dwóch prawie identycznych pod względem rozplanowania części (Ryc.2), które łącznie składały się z ponad 80 pomieszczeń. O tym, ze był to jeden budynek świadczy jedna fasada oraz fakt, że miały wspólną ścianę, z łączącym je przejściem. Brak celli, ołtarzy i piedestałów prowadzi do przekonania, że budowla nie była świątynią, ale siedzibą władcy, czyli pałacem. Plan budynku przypomina nieco pałac w Kiszu.
Każda z części miała po dwie bramy. Jedna z każdej pary prowadziła najpierw do małej komnaty, a potem do wewnętrznego dziedzińca w kształcie litery L, z którego można było przedostać się do przeciwległej - zachodniej strony budynku. Druga para bram prowadziła do mniejszych pomieszczeń.
Od północy przylegał podłużny dziedziniec z osobnym wejściem. Jeśli założy się, że budowla była symetryczna, podobny mógł znajdować się od strony południowej. Południowa część nie została odsłonięta, jednak brak narożnych przypór, podobnych do tych, umieszczonych w narożniku północno-wschodnim, sugeruje, że budynek rozciągał się dalej w kierunku południowym. Nie zachowała się też zachodnia część, jednak z pewnością pałac był rozleglejszy również na osi wschód-zachód.
Choć nie znaleziono elementów, które świadczyłyby o sakralnym charakterze budowli to nie ma do końca pewności czy była ona rzeczywiście pałacem. Zachowany plan jest jednym budynkiem, to posiada on dwie wyraźnie wyodrębnione części - jedna jest niemal kopią drugiej - tak jakby stanowiły dwie osobne całości - być może o podobnej funkcji. Wrażenie to potwierdza także istnienie we wschodniej fasadzie czterech wejść (po dwa dla każdej z części budowli). Odkrycie dwóch bram można by interpretować jako zaplanowanie osobnego wejścia reprezentacyjnego i drugiego, prowadzącego być może do części administracyjno-gospodarczej, natomiast istnienie czterech nie ma analogii we współczesnych ani późniejszych pałacach, które miały charakter obronny.
Tak duża liczba wejść staje się łatwiejsza do wyjaśnienia przy założeniu, że budowla stanowiła jednak dwa niezależne budynki. Być może odsłonięte pozostałości były częścią podwójnego kompleksu świątynnego o charakterze rezydencjalno-administracyjnym (np. siedziba kapłanów). Podwójny mur we wschodniej części być może jest murem obwodowym całego założenia - co jest charakterystyczne dla okręgów świątynnych, a nie dla budowli pałacowych.
Argumentem, który przemawia za pałacem jest istnienie zespołu pomieszczeń, złożonego z dużego dziedzińca i przylegającej do niego podłużnej sali z wejściami na dłuższym boku (Ryc. 2: A-B, C-D), który (z pewnymi wariantami planu) pełni w późniejszych pałacach mezopotamskich rolę sali audiencyjnej lub tronowej. W części północnej dziedziniec ma 13,7 x 13,3 m, a przylegająca do niego sala 13,3 x 5,2 m. Po co jednak w jednym pałacu dwie sale tronowe w dwóch bliźniaczo podobnych do siebie budynkach?
Z obszaru opisywanej warstwy pochodzi mało zabytków ruchomych, jednak jednymi z nielicznych znalezisk były dwie statuetki orantów, co przemawia z kolei za sakralnym charakterem budowli.
Wykopaliska prawie nie były prowadzone na warstwach głębszych niż druga, jednak badania sondażowe potwierdziły obecność jeszcze przynajmniej dwóch poziomów, znajdujących się poniżej. Poziom trzeci (Ryc.3) został odsłonięty tylko w bardzo niewielkiej części - pod jednym z dziedzińców poziomu drugiego. Warstwa ta została uszkodzona poprzez zainstalowanie na wyższym poziomie rur i pieców. Prawdopodobnie budowla pełniła tę samą funkcję, co budynki z wyższych warstw. Na najniższym poziomie odkryto tylko jedną ścianę, usytuowaną podobnie jak te z wyższych warstw.
Wschodnia część wzgórza posiadała dwa biegnące równolegle do siebie mury, ale nie udało się nawet oszacować ich wieku.
data utworzenia: 11.03.2015
ostatnia aktualizacja treści: 25.11.2016
źródła:
Wczesnodynastyczne pałace Mezopotamii - Dorota Ławecka / Światowit 2002
Północna Babilonia w okresie wczesnodynastycznym – Dorota ŁaweckaThe World of Ancient Art