Szulgi
Szulgi był drugim królem z III dynastii z Ur, panującym w latach ok. 2095 – 2048 p.n.e. Podobnie jak jego ojciec, Ur-Namma, był doskonałym politykiem, a oprócz tego znakomitym wodzem. Długie, 48-letnie panowanie Szulgiego, charakteryzowało się umacnianiem stworzonego przez jego poprzednika państwa, reorganizowaniem struktury administracyjnej oraz ustroju, a także podbojami i zabiegami dyplomatycznymi, które przyczyniły się do trzykrotnego powiększenia terytorium kraju oraz zdobycia międzynarodowego prestiżu. Szulgi uczynił ze swojego państwa prawdziwą potęgę.
Królestwo, które odziedziczył nie było duże - obejmowało tylko południową i środkową Mezopotamię. Aby zapobiec wzrostowi sił otaczających go nieprzyjaciół i umocnić potęgę własnego kraju, rozpoczął politykę podbojów, osiągając szereg niewątpliwych sukcesów. Główne kierunki ekspansji Szulgiego to góry Zagros i Elam. Znaczącym wstępem do podbojów było powołanie licznej stałej armii. Zanim jednak do tego doszło król musiał umocnić bezpośrednie zaplecze planowanego frontu i zdobył miasto Der. Zapewne wówczas wybudowano dwie ważne twierdze - Išim-Šulgi i Šulgi-Nanna, pomiędzy rzekami Dijalą i Taban, które zabezpieczały centralne obszary państwa, a także stanowiły silne oparcie dla dalszej ekspansji w Zagrosie.
Najwięcej wysiłku Szulgi włożył w podporządkowanie sobie górskich krain, leżących na wschód od środkowego biegu Tygrysu. Tam jego przeciwnikami były plemiona huryckie, lullubejskie i gutejskie, które stworzyły wspólną koalicję skierowaną przeciw królowi Sumerów. Jednym z lepiej znanych i poświadczonych źródłowo epizodów tych walk było zwycięstwo Szulgiego nad królem Simurrum Tappa-Darahem i pojmanie go do niewoli. Trudno natomiast określić precyzyjnie, którą z ekspedycji w te rejony jako wyprawę do kraju Gutejczyków opisuje hymn królewski D.
Daty wypraw królewskich układają się w trzy duże kampanie, które zostały nazwane wojnami huryckimi (Tabela.1): pierwsza wojna hurycka – lata panowania Szulgiego 24-27, druga wojna hurycka – lata: 31-33 i trzecia wojna hurycka – lata: 42-48. Wyprawy te pokazują jak poszerzała się penetracja wrogich rejonów, obejmując na koniec cały obszar zachodniego Zagrosu – od łuku rzeki Kercha, na wysokości Kermanszah aż po Górny Zab i jezioro Urmia na północy.
| Marhaszi | 18 | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Der | 21 | |||||||||||||||
| Karahar | 24 | 31 | 33 | 45 | ||||||||||||
| Simurrum | 25 | 26 | 32 | 44 | 45 | |||||||||||
| Harszi | 27 | 48 | ||||||||||||||
| Anszan | 30 | 34 | ||||||||||||||
| Szaszrum | 42 | |||||||||||||||
| Lullubum | 44 | 45 | ||||||||||||||
| Urbilum | 45 | |||||||||||||||
| Kimasz | 46 | 48 | ||||||||||||||
| Hurti | 46 | 48 |
Chociaż sytuacja ta wymagała stałej obecności wojska na miejscu, najprawdopodobniej udało się władcy narzucić trwałe zwierzchnictwo tamtejszym państwom i plemionom. Potwierdzają to informacje o wzięciu jeńców i łupów, a także świadectwa uiszczania podatków i kontrybucji.
Drugim ważnym kierunkiem ekspansji Szulgiego była Suzjana i Elam. Nawet jeśli jego ojcu Ur-Nammie udało się narzucić zwierzchnictwo Suzjanie, to jej utrzymanie wymagało potwierdzenia supermancji militarnej Ur oraz zabiegów dyplomatycznych. W zależności od okoliczności Szulgi używał z powodzeniem obu tych metod, jednak preferował najwyraźniej z uwagi na siłę i większe oddanie przeciwników – działania dyplomatyczne.
W 18-tym roku panowania córka Szulgiego, Liwir-mittaszu została królową Marhaszi, kraju ważnego, leżącego na wschodnim zapleczu Elamu, mającego kluczowe znaczenie dla szlaków handlowych do Meluhhy. Inną córkę króla w 30 roku panowania wydano za ensiego Anszan, jednego z najważniejszych ośrodków w Elamie. Nie przeszkodziło to jednak Szulgiemu już cztery lata później dokonać łupieżczego najazdu na Anszan, gdyż zapewne obowiązki wasalne nie były zbyt gorliwie wykonywane przez tamtejszego władcę. Trzecia córka króla została wydana za króla o imieniu Szuddabani z Paszime, innego kraju w Elamie, leżącego nad północną krawędzią zatoki Perskiej. Sam Szulgi był żonaty z księżniczką z Esznunny o imieniu Szulgi-simatum, co może tłumaczyć jego wyjątkowe zainteresowanie rejonem Dijali oraz wyjątkową pozycję Esznunny w systemie organizacji państwa.
Utrwaleniu sukcesów króla służyło dobrze rozbudowane osadnictwo wojskowe na obszarach tzw. strefy obronnej królestwa (tożsamej ze strefą płacącą kontrybucję gun ma-da), rozciągającej się od Huhunuri i Suzjany na południu po Górny Zab na północy. Wyliczono, że obszar ten składał się z 85-89 miejscowości, które poprzez płacenie kontrybucji gun ma-da lub przysyłanie żołnierzy potwierdzały obecność osadnictwa wojskowego. Wszystkie te działania były na tyle skuteczne, że zapewniały na długie lata państwu z III dynastii z Ur władzę nad Suzjaną i silne związki z Elamem.
Wydaje się, że wobec innych rejonów Szulgi prowadził bardziej defensywną politykę. Właściwie nie ma żadnych informacji o większych działaniach, a tym bardziej akcji militarnych, skierowanych na północny zachód, czyli w górę Eufratu. Trudno stwierdzić, jaki był tego powód. Czy król chciał uniknąć walki na kilku frontach, czy plemiona Amorytów-Martu były zbyt silnym lub małoatrakcyjnym przeciwnikiem, czy może tereny te nie stanowiły pożądanej i ekonomicznie i politycznie zdobyczy.
Dwa fakty zdają się wskazywać rzeczywistą przyczynę. Po pierwsze, sygnał o polityce defensywnej, przejawiający się w budowie systemu umocnień obronnych na pograniczu północnym centralnych rejonów królestwa, zwanego bad ma-da – „mur kraju zewnętrzengo” lub bad igi-hur-sag-ga – „mur – spojrzenie na góry” (dosłownie „oko gór”). Prawdopodobnie przebiegał on od zachodniego koryta Eufratu (zwanego kanałem Abgal) na wysokości Bad igi-hursanga, poprzez Tygrys, aż do Dijali na wysokości Zimudar. Jak świadczy o tym późniejsza nazwa: bad mar-du mu-ri-iq ti-id-ni-im – „mur przeciw Martu, powstrzymujący Tidnum”. Po odnowieniu go przez Szu-Suena w czwartym roku jego panowania miał on chronić centralne prowincje przed Amorytami z plemion Tidnum.
Być może zostało to wymuszone brakiem sukcesów w pierwszych walkach z nimi, o których zdają się świadczyć wzmianki w dokumentach gospodarczych z tego okresu o wyposażeniu żołnierzy królewskich na wyprawę. Z czasów tzw. trzeciej wyprawy huryckiej pochodzą natomiast wzmianki o zdobytych w trakcie kampanii przeciw Kimasz i Hurti w 46 roku panowania Szulgiego jeńcach i łupach z plemion Martu, co jest dowodem, że to Amoryci, penetrując północne pogranicze, wspierali w walce Hurytów.
Drugim faktem pokazującym istotę działań wobec północnego zachodu było utrwalenie przyjaznych stosunków z kluczowym miastem znad środkowego Eufratu, czyli z Mari, nawiązanych jeszcze przez Ur-Nammę. Służyło temu kolejne małżeństwo samego Szulgiego, którego żoną tym razem została Taram-Uram, córka władcy Mari Apil-kina i matka późniejszego króla Amar-Suena. Dzięki współpracy z Mari miastu Ur udało się osiągnąć w tym rejonie zamierzony cel, którym było swobodne korzystanie ze szlaku handlowego i komunikacyjnego wzdłuż Eufratu.
Szulgi po 48-letnim panowaniu pozostawił królestwo trzykrotnie rozleglejsze, silne, z umocnionymi granicami i ze sprawnie funkcjonującym scentralizowanym systemem administracyjnym. Przede wszystkim zaś z ogromnym prestiżem międzynarodowym i liczną grupą państw wasalnych lub nakłonionych do przyjaźni z królestwem Ur, położonych wzdłuż całej południowo-wschodniej, wschodniej i północnej granicy – od Marhaszi, poprzez Anszan, Huhunuri, Szimaszki, Zabaszali, po Simanum (obszar gór Zagros, Kurdystanu i częściowo centralnego Iranu, od Morza Arabskiego po jezioro Urmia na północy) (Ryc.1).
Szulgi dotarł więc niemal tak daleko jak Sargon i Naram-Sin. Pozostawił swojemu następcy ogromne, bogate, silnie wewnętrznie, zorganizowane ideologicznie wokół osoby króla państwo. Umocnieniu jego autorytetu miała służyć wprowadzona za życia w dwudziestym roku panowania deifikacja za życia. Wdrożony przez Szulgiego mechanizm religijno-ideologiczny oraz aparat administracyjno-sakralny, zorganizowany wokół kultu jednej osoby, a później także wokół jego następców i zmarłych królewskich przodków służył umacnianiu pozycji władcy oraz integracji państwa. Oficjalny kult Szulgiego okazał się skuteczny w ideologii Sumeru i Akadu, o czym świadczy jego kontynuacja nie tylko za panowania pozostałych królów z III dynastii z Ur, ale także ich bezpośrednich następców, czyli z amoryckiej I dynastii z Isin.
Jeżeli nawet, jak chcą niektórzy badacze, Szulgi został zamordowany w wyniku spisku pałacowego, któremu towarzyszyły dramatyczne wydarzenia – m.in. śmierć królowej Szulgi-simtum oraz innej żony władcy Geme-Ninlili, to w żaden sposób nie odbiło się to na sytuacji międzynarodowej państwa. Władca w pełni zasłużył na zaszczytny tytuł „Boski Szulgi, mąż potężny, król Ur, król czterech stron świata”, w którym ostatni element zastąpił dotychczasowe określenie „król Sumeru i Akadu”.
data utworzenia: 20.01.2017
data ostatniej aktualizajci treści: 20.01.2017
źródła:
Ensi w czasach III dynastii z Ur: aspekty ekonomiczne i administracyjne pozycji namiestnika prowincji w świetle archiwum z Ummy - Marek Stępień
Zapomniany Świat Sumerów - Marian Bielicki