Sumeryjska sztuka zdobnicza
Wszechstronny rozwój plastyki od okresu Uruk, w okresie wczesnodynastycznym znalazł również odbicie w dziedzinie sztuki zdobniczej. Wykształciły się w tamtym czasie różne gałęzie rzemiosła. Pracujący dla świątyń i wyższych warstw społecznych mistrzowie stosowali wszelkie znane osiągnięcia w zakresie kompozycji: układ heraldyczny, układ antytetyczny, pasowość przedstawień, narrację w większych kompozycjach i konwencję wyobrażeń postaci ludzkich na płaszczyźnie, rozwijając różne rodzaje produkcji artystycznej.
Opracowania plastyczne w kamieniu: bazalcie, steatycie, dolerycie, wapieniu, alabastrze, serpentynie i wiele innych, reprezentuje drobna wolnostojąca plastyka figuralna – głównie amulety w kształcie zwierząt oraz statuetki ludzi – płaskorzeźbione naczynia kultowe, dekorowane symbolami bogów, ludzi i zwierząt, z wyeksponowanymi, pełnoplastycznymi protomami tych ostatnich. Oprócz tego naczynia kamienne inkrustowane kamieniami we wzory geometryczne.
Spośród tego typu opracowań w kamieniu do najważniejszych należą: Waza z Uruku, pochodząca z sakralnego okręgu E-anna w Uruku – z około 3200-3000 p.n.e. – (Ryc.1), dekorowana reliefowymi przedstawieniami w układzie pasowym, ilustrującymi w sposób narracyjny przebieg obchodów święta płodności ziemi, któremu patronuje bogini Inanna oraz kultowa steatytowa misa, na której przedstawiono dorodne byki między kłosami zboża. Uważa się, że to symboliczne przedstawienie wiąże się także z kultem płodności. Interesujące jest także naczynie libacyjne z Uruku, inkrustowane mozaiką o geometrycznych i floralnych wzorach z apotropaicznymi symbolami w postaci oczu (Ryc.2).
Jedynym w swoim rodzaju dziełem twórczości jest gliptyka, która początkowo była reprezentowana przez pieczęcie tłokowe w kształcie stożków, zastąpione w okresie Uruk przez pieczęcie cylindryczne (Ryc.3).
Inny rodzaj twórczości zdobniczej to wyroby z kości słoniowej i muszli (macicy perłowej): płaskie sylwetowe lub reliefowe elementy ornamentalne i figuralne (wykładziny rękojeści noży, sztyletów, instrumentów muzycznych, szkatułek itp.) oraz figury tworzące w połączeniu z różnym tłem większe kompozycje o charakterze mozaiki, w szczegółach niekiedy opracowanej reliefowo. Ornamenty najczęściej tworzono za pomocą rylca. Następnie wzór wypełniano czarnym lub czerwonym barwnikiem organicznym, aby podkreślić jego kontury i modelunek. Inny sposób to drążenie całego pola motywu i wypełnienie zagłębienia czarnym lub granatowym barwnikiem, połączonym z bitumem. Był jeszcze trzeci sposób. Polegał on na wycinaniu sylwety z tła i opracowaniu w płytkim reliefie, przy czym wypełniony modelunek mógł być ryty i wypełniony czarną lub czerwona pastą, natomiast tło wypełniano kawałkami lazurytu albo krwawnika. Sposób ten jest określany jako technika mozaikowa. Najbardziej znanym dziełem tego typu jest Sztandar z Ur, datowany na rok około 2600 - 2400 p.n.e.
Kolejnym elementem sztuki zdobniczej w Sumerze były metalowe reliefy figuralno-geometryczne i statuetki bogów, ludzi, zwierząt realnych i fantastycznych. Są to głównie rzeźby wykonane techniką na wosk tracony, ale i okładziny z blachy cyzelowane, punktowane, młotkowane, itd. oraz wyroby złotnicze opracowane z niezwykłą precyzją i pieczołowitością, a także wykładane złotem w kamieniu i inkrustowane kamieniami szlachetnymi.
Brązownictwo reprezentowane było przez formy niespotykane w kamieniu, o skomplikowanym modelunku plastycznym, możliwym jedynie w technice na wosk tracony. Odznacza się z reguły wysokim poziomem artystycznym. Interesujące są, wykonane często w pełnym, odlewie, wyobrażenia zwierząt, najczęściej byków inkrustowanych masą perłową oraz inne kompozycje w pełnym odlewie, jak kandelabr wyobrażający walczących zapaśników datowany na pierwszą połowę III tys. p.n.e. (Ryc.4)
Opracowania plastyczne w złocie znane są przede wszystkim z Grobowców Królewskich w Ur. Są to skarby również w sensie jubilerskim. Wszystko tu błyszczy złotem, srebrem, lapis-lazuli i innymi cennymi materiałami. Nie to jednak stanowi o ich wartości. Podobne nagromadzenie złota mogłoby sprawiać wrażenie barbarzyńskiego przepychu, gdyby nie znakomita forma i zadziwiająca delikatność rzemiosła.
Najwspanialsze ze znalezionych tam dzieł to wspomniany wcześniej Sztandar z Ur oraz Hełm Meskalamduga, który oddaje w wytwornej stylizacji fryzurę szczególnych władców, noszących tytuł Króla Kiszu, sztylet i pochwa wykonane technikami granulacji i filigranu oraz złota protoma byka, zdobiąca harfę (Ryc.5). Inny przykład to srebrna Waza Enmeteny, znaleziona w Girsu, zdobiona rytymi przedstawieniami fantastycznych i realnych zwierząt w układzie heraldycznym.
Do wybitnych dzieł jubilerskich należy zaliczyć również liczącą prawie pół metra wysokości rzeźbę, przedstawiającą barana wspartego przednimi kopytami na kwitnącym krzewie (Ryc.6). Patrząc na nią można podziwiać całą biegłość artysty, który połączył złoto, lapis-lazuli, srebro, macicę perłową, kolorowe kamienie, aby stworzyć tę wysoce stylizowaną, hieratyczną rzeźbę, oddającą znany z gliptyki motyw zwierząt wspinających się na święte drzewo. Choć nie wyjaśniony dokładnie, ale z pewnością posiada znaczenie religijne.
Zwracający uwagę jest sposób ukazania runa zwierzęcia w formie równoległych rzędów - frędzli. W identyczny sposób przedstawiano spódniczki Sumerów, które — jak dawniej sądzono — sporządzane były z liści palmowych. Przykład rzeźby barana z grobów w Ur potwierdza raz jeszcze, że Sumerowie odziewali się właśnie w skóry owcze.
Wśród innych przedmiotów złożonych do grobów królewskich, na uwagę zasługują harfy i liry, zdobione z przodu głowami byków, wykonanymi ze złota, lapis-lazuli oraz mozaikami z macicy perłowej i kolorowych kamieni. Głowy tych byków, bardzo ekspresyjne, nie są bynajmniej wierne naturze. Obfite, skłębione brody, ufryzowane w pukle, dowodzą, że artysta miał co innego na celu niż sportretowanie zwierzęcia. Drewnianą obudowę instrumentów zdobiły w technice mozaikowej osobliwe sceny z pogranicza mitologii i bajki zwierzęcej. Widać tam np. Gilgamesza, który chwyta wpół dwa byki o ludzkich głowach; lwa i psa, które niosą w przednich łapach naczynia stołowe, czy też osła grającego na harfie; niedźwiedzia, podskakującego w takt muzyki oraz człowieka-skorpiona.
Wiele zasad i kompozycji, które w okresie wczesnodynastycznym wykształciła sztuka zdobnicza, później weszło do repertuaru innych dziedzin sztuki (np. układ heraldyczny i antytetyczny, rytm i symetria, modelowanie przedstawień, częściowo pełnoplastycznie, częściowo w reliefie). Tak jak i inne dziedziny w plastyce sztuka zdobnicza związana była z potrzebami kultu bogów. Dzieła miały tworzyć oprawę rytuału kultowego i były przeznaczone dla ludzi stojących wysoko w hierarchii społecznej. Inne wyroby rzemieślnicze, przeznaczone dla zwykłych ludzi bądź na potrzeby codzienne odznaczały się znaczeni niższym poziomem artystycznym.
data utworzenia: 12.02.2011
ostatnia aktualizacja treści: 06.02.2016
źródła:
Sztuka Starożytnego Wschodu - Antoni Mierzejewski
Sztuka Mezopotamii - Krystyna Gawlikowska