Świątynia w Chafadżi
Owalna świątynia Innany znajdowała się daleko na północ od właściwego Sumeru w dzisiejszym Chafadżi, czyli w starożytnym mieście Tutub. Kompleks świątynny ustytułowany był po zachodniej stronie wzgórza A i zorientowany z północnego-zachodu na południowy-wschód, czyli jego rogi skierowane były na cztery główne kierunki świata. Świątynia jest ważnym odkryciem nie tylko z powodu swojego kształtu, ale również ze względu na architektoniczną złożoność oraz przypuszczenia, że niektóre budynki w jej obrębie pełniły funkcje świeckie. Świątynia pochodzi z II lub III okresu wczesnodynastycznego.
Owalne mury otaczające budowlę nie są bynajmniej jedyne w architekturze Sumeru. Podobne posiadały świątynia Ninhursag w Tell al-Ubaid oraz świątynia Inanny Ibgal w Lagaszu. Inskrypcje odnalezione na terenie kompleksu mogą oznaczać, że świątynia w Chafadżi była dedykowana również bogini Inannie.
Wykopaliska odsłoniły trzy warstwy. Świątynia wraz z innymi budynkami tworzyła prostokątny dziedziniec, otoczony przez podwójne mury w kształcie owala (galeria zdjęć: pozycja nr 2). Jako materiał do budowy wykorzystano płasko-wypukłą cegłę suszoną.
Teren, na którym znajdowała się świątynia pokryty był ubitą gliną. Pod tą warstwą znajdował się oczyszczony piasek, a jeszcze niżej czarna ziemia, zawierająca dużą ilość trzciny.
W warstwie pierwszej (Ryc.1), najstarszej minimalny dystans między wewnętrznymi i zewnętrznymi murami wynosił 3 metry, a maksymalny, w północnej części, 8 metrów. Wewnętrzna strona zewnętrznego muru była ozdobiona i wzmocniona ryzalitami. Grubość zewnętrznego muru wynosiła 1, 5 metra.
Wejście do kompleksu świątynnego usytuowane było poza centrum i znajdowało się w jego północno-zachodniej części. Prowadziły do niego czterostopniowe schody. Po przejściu bramy wchodziło się na wyżej położony poziom, który znajdował się pomiędzy dwoma okalającymi świątynię murami. Wznosił się on 0, 70 m ponad poziom miasta. W północno-zachodniej część wewnętrznego muru znajdowała się kolejna brama, do której prowadziły schody. Wejście to miało dwie części: wewnętrzną i zewnętrzną. Część zewnętrzna (Ryc.2 : pomieszczenie nr 4) była lepiej ozdobiona, a wewnętrzna (Ryc.2 : pomieszczenie nr 5) była węższa i z niej był już bezpośredni dostęp do kolejnego, wyżej położonego dziedzińca. Prawdopodobnie oba te pomieszczenia z racji różnicy w swoich rozmiarach pełniły dwie różne funkcje. Możliwe że mniejsza komnata spełniała rolę przedsionka, a większa wykorzystywana była jako miejsce, z którego strzeżono dostępu do dalszego poziomu kompleksu. Pomieszczenie to dodatkowo jeszcze było oddzielone wrotami od dziedzińca.
Główne podwórze świątynne miało kształt prostokątny i dookoła niego pobudowano pomieszczenia gospodarcze. W północno-zachodniej części dziedzińca znajdowały się komnaty w dwóch rzędach, a wszędzie indziej (z jednym wyjątkiem w południowej części) był to pojedynczy rząd pomieszczeń.
Środkiem, poprzecznie przez te komnaty wiódł korytarz bądź schody, które prowadziły na dach (Ryc.2 : pomieszczenie nr 4a). Pomieszczenia 5a i 3 były dostępne bezpośrednio z głównego dziedzińca. Z pomieszczenia 5a można było przejść do małej trókątnokształtnej komory, umiejscowionej w rogu wewnętrznych murów. Pomieszczenie 3 również posiadało przejście do małej trójkątnej komory (Ryc.2 : pomieszczenie nr 7), której ściany były pokryte nieprzepuszczającym wody bitumem, co prawdopodobnie oznacza, że w tym miejscu znajdował się spichlerz do przechowywanie zboża lub innych, łatwo psujących się zapasów.
W północno-wschodniej części wewnętrznego dziedzińca znajdowało się pięć pomieszczeń i tylko jedno (Ryc. 3 pomieszczenie nr 3), mała trójkątna komora, nie posiadało bezpośredniego dostępu do głównego podwórza. Można się było do niej dostać tylko poprzez pomieszczenie nr 2. W pomieszczeniu nr 1 znaleziono dużą liczbę tabliczek inskrypcji i wszystkie z wyjątkiem jednej zawierały imię Inanny. Pomieszczenie to również ze względu na charakter znalezisk uznano za warsztat lub magazyn, w którym przechowywano kamienne noże. W pomieszczeniu nr 2 odkryto piece, a w przylegającej trójkątnej komorze znaleziono duże ceramiczne naczynia. Przypuszcza się, że pomieszczenie nr 2, które zawierało piece, służyło jako pracownia do wyrabiania i wypalania ceramiki, a przylegająca do niego mała komora jako magazyn na narzędzia i sprzęt.
W południowo-wschodniej części dziedzińca znajdowały się trzy pomieszczenia (Ryc.4: pomieszczenia 1, 1a oraz 4). Zostały one usytuowane za platformą świątyni. Dwie trójkątne komory znajdowały się po obu bokach małego czworokątnego pomieszczenia, które miało dostęp do podwórza. Pomieszczenia te były prawdopodobnie magazynem na płody rolne, które składano bogom w ofierze.
W południowo-zachodniej części dziedzińca znajdowały się dwie grupy pomieszczeń w podwójnym i pojedynczym rzędzie (Ryc.5). Pomieszczenie nr 6 miało dwa owalne obiekty, wokół których znaleziono popiół. Prawdopodobnie komnaty te służyły jako miejsce odprawiania rytuałów. W pomieszczeniu nr 7 znaleziono miedzianą statuę oraz inne miedziane obiekty, co może świadczyć o tym, że miejsce to służyło jako magazyn na metalowe przedmioty.
Dziedziniec wewnętrzny kompleksu świątynnego posiadał wymiary 56 x 38 metrów. Najważniejszym obiektem, który na nim się znajdował była świątynia zbudowana na podwyższeniu, usytuowana w jego wschodniej części. Platforma była ozdobiona ryzalitami, a do jej północno-zachodniej ściany przylegał ołtarz, na który wchodziło się po schodach. Wokół niego znajdowały się piedestały. Liczba ryzalitów oraz umiejscowienie schodów na nią są hipotetyczne, ponieważ platforma została zbudowana z suszonej cegły i na skutek erozji nie zachowała się. W pobliżu tarasu znajdowały się studnie o średnicy 7, 5 metra oraz prostokątne stoły ofiarne.
Najbardziej wyizolowaną częścią kompleksu był budynek D. Znajdował się w północno-wschodniej części i był położony pomiędzy wewnętrznym i zewnętrznym murem otaczającym świątynię. Układ budynku wskazuje, że miał on charakter świecki i prawdopodobnie służył jako rezydencja dla wysokopostawionego kapłana, który zarządzał świątynią. Wewnątrz budynku znajdował się dziedziniec, z którego można było przejść do kilku komnat bezpośrednio. Najbardziej znaczącym pomieszczeniem wydaje się być komnata 4, która zawiera jakiś szczególny obiekt, a jej podłoga położona jest 0,53 m niżej niż w innych pokojach. Obiekt wewnątrz miał kształt prostokątny i został zbudowany z płasko-wypukłej cegły. Ma wymiary 1 x 1,6 m oraz 0,84 m wysokości. Po bokach znajdowały się parapety podobne do poręczy tronu. Obiekt pokryty był białym wapiennym tynkiem. Wokół znaleziono głowę ze statuetki kobiety i mężczyzny, pieczęcie cylindryczne, szczątki ceramiki sugerują, że był to ołtarz, a pokój był prywatną kaplicą zamieszkującego w tym budynku kapłana.
W pobliżu zewnętrznego muru, w jego północno-zachodniej części znajdował się stół ofiarny o kształcie prostokąta i wymiarach 2 x 2 m. Zaraz za nim znajdowało się wejście do budynku D. W pobliżu znaleziono kamienną tabliczkę ukazującą jakiś rytuał oraz gliniane ciężarki do wędek, fragmenty sieci rybackich i muszle.
Warstwa druga nie zmieniła się niemal zupełnie względem pierwszej (Ryc.5). Zewnętrzny mur posiadał ryzality po swojej zewnętrznej stronie. Zmieniło się położenie wejścia do budynku D. Można się było do niego dostać bezpośrednio z miasta, za to nie było już dostępu do świątynnego dziedzińca. Jego północno-wschodnia część została podzielona na większą ilość pomieszczeń.
Trzecia warstwa (Ryc.6), z późnego okresu wczesnodynastycznego, miała już więcej zmian. Zewnętrzny mur był cieńszy. Z planu kompleksu został usunięty budynek D, w miejscu, którego przebiegał zewnętrzny mur. Przy bramie znajdowały się wierze, które wystawały 4 m poza obręb murów i były zdobione ryzalitami. Kompleks stał się mniejszy, ponieważ zredukowano go o rozbudowaną wcześniej część północno-wschodnią.
W procesie ewolucji świątyń sumeryjskich od naziemnej świątyni do zigguratu, ta w Chafadżi jest w stadium pośrednim.
Galeria zdjęć
data utworzenia: 08.12.2010
ostatnia aktualizacja treści: 09.12.2014
źródła:
An Architectural Conceptual Analysis of Mesopotamian Temples from the Ubajd Period to the Old Babylonian Period - Amir H. Soudipour
Sztuka starożytnego Wschodu - Antoni Mierzejewski