Gilgamesz i Agga
„Gilgamesz i Agga” to krótki epos, który opowiada o zbrojnej konfrontacji pomiędzy królami Gilgameszem z Uruku i Aggą z Kiszu. Utwór znany jest z kopii starobabilońskich, choć jego pierwowzór, prawdopodobnie tylko w formie ustnej - powstał znaczenie wcześniej – przed panowaniem Utuhengala, zapewne jeszcze w okresie wczesnodynastycznym. Jest bardzo mała szansa, że zostaną kiedykolwiek odnalezione dokumenty z tamtych czasów, które mogłyby potwierdzić prawdziwość wydarzeń i bohaterów, ponieważ pismo było jeszcze wtedy prawdopodobnie w swoim prymitywnym stadium. Tekst został zachowany w całości i pomimo że niektóre fragmenty są niejasne i trudne do zinterpretowania, to ogólny przebieg wydarzeń można odtworzyć bez wątpliwości.
Gilgamesz – według Sumeryjskiej listy królów - to piąty z kolei władca I dynastii z Uruku – największego i najbardziej rozwiniętego cywilizacyjnie ośrodka Sumeru w okresie wczesnodynastycznym, panował około roku 2700 p.n.e. Król ten cieszył się szczególnym poważaniem, a za jego matkę uważano boginię Ninsum, którą czczono w sąsiednim okręgu sakralnym – Kulaba. Gilgamesz pełnił tam funkcję arcykapłana. Był półbogiem.
Agga – według Sumeryjskiej listy królów – to ostatni władca I dynastii z Kiszu, którego panowanie było współczesne Gilgameszowi. Po upadku króla Aggi, Kisz stracił swą nadrzędną rolę w kraju na rzecz I dynastii z Uruku.
Agga wysłał do Gilgamesza ultimatum, aby miasto podporządkowało się żądaniom Kiszu – być może chodziło o kopalnie studni i zbiorników wodnych dla tego miasta; ustęp ten pozostaje niejasny. Na początku konfliktu Kisz jest stroną dominującą, a Agga prowokuje swoimi żądaniami reakcję Uruku. Gilgamesz zwraca się do starszyzny miasta, która odradza konflikt. Najwyraźniej niezadowolony z odpowiedzi, powtórnie przedkłada sprawę, tym razem młodym mężczyznom – guruš, którzy opowiadają się za przystąpieniem do walki. Sytuacja ta świadczy o pozostałościach demokracji plemiennej, która najwyraźniej istniała jeszcze za czasów Gilgamesza. Po kilku dniach wojska Aggi dotarły na miejsce i rozpoczęły oblężenie.
Gilgamesz wysłał za mury zaufanego sługę – Birhurturę, aby ten siał zwątpienie i strach w szeregach wroga. W pewnym momencie w całym majestacie, na murach pokazał się Gilgamesz, tytułowany teraz królem – lugal i skutecznie odwrócił uwagę oblegających. W tym czasie z miasta wymknął się Enkidu, zepewne wraz z oddziałem obrońców. Wojska Kiszu, dowodzone przez Aggę zostały zwyciężone, a on sam pojmany.
Zaskakujący przebieg ma końcowa rozmowa Aggi z Gilgameszem. Władca Uruku zwraca się do niego następującymi słowami:
"Aggo, mój władco, mój namiestniku
Aggo, mój namiestniku armii!
Ty, Aggo, dałeś mi [oddech], dałeś mi życie,
ty, Aggo, doprowadziłeś zbiegłego do twych kolan,
ty, Aggo, nakarmiłeś ziarnem zbiegłego ptaka”
Gilgamesz odpowiadając, że odwzajemni dawną przysługę, puścił Aggę wolno. Ten niespodziewany zwrot w akcji jest interpretowany jako rezultat wcześniejszych relacji bohaterów eposu: zapewne Gilgamesz, który najwyraźniej miał dług honorowy wobec agresora, znalazł w azyl w Kiszu, a Agga uratował mu życie. W przeszłości Gilgamesz mógł zbiec do Kiszu, a Agga mógł uczynić go swoim wasalem w Uruku.
Wśród szumerskich eposów utwór ten wyróżnia się cechami szczególnymi. Pomimo kompozycji charakterystycznej dla tego gatunku, brakuje niektórych typowych cech literatury epicznej. Podczas gdy inne opowieści o Gilgameszu zawierają wątki legendarne i mitologiczne, ukazując głównego bohatera jako herosa o ponadnaturalnych cechach, a w omawianym utworze jest on przedstawiany inaczej.
Bohaterowie eposu działają tak jak zwykli ludzie, a opis ich poczynań nie prowadzi do żadnych moralnych ani filozoficznych konkluzji. W utworze nie występują bogowie ani demony. Gilgamesz nie jest właściwie najważniejszą postacią i nie dokonuje żadnych heroicznych czynów. Akcja rozwija się dzięki działaniom innych: Birhurture i Enkidu, podczas gdy rolą Gilgamesza jest roztaczanie ze szczytu miejskich fortyfikacji wielkiego, porażającego bojaźnią blasku.
Z powodu tych wyjątkowych cech utworu wydaje się, że temat opowieści został zaczerpnięty z rzeczywistych wydarzeń. Nie jest to dzieło historyczne i nie może być tak traktowane, ale prawdopodobieństwo, że zawiera literacko przetworzone wzmianki o wydarzeniach, które rzeczywiście miały miejsce, wydaje się być większe niż w innych eposach.
Szczegółowa rekonstrukcja wydarzeń, czy nawet przypisanie ich konkretnym bohaterom nie jest wiarygodna, to ogólny obraz sytuacji – konflikt pomiędzy zdominowaną przez Kisz północą i południowym Urukiem – zapamiętany w późniejszej tradycji, wydaje się być prawdopodobny. Motyw akcji eposu został włączony do obszernego dzieła babilońskiego zwanego współcześnie „Eposem o Gilgameszu”, który zgromadził w sobie i połączył w jedną całość większość szumerskich wątków dotyczących osoby króla Uruku - Gilgamesza.
data utworzenia: 29.07.2015
ostatnia aktualizacja treści: 29.07.2015
źródła:
Północna Babilonia w okresie wczesnodynastycznym – Dorota Ławecka
Eposy sumeryjskie – Krystyna Szarzyńska
Historia zaczyna się w Sumerze - Samuel Noah Kramer