Sumeryjskie prawo cywilne
Wiele spraw zapisywanych na protokołach w sądowym archiwum w Lagasz dotyczyły małżeństw i rozwodów. O małżeństwie decydowali rodzice. Doradzali, a częściej wybierali z kim syn lub córka powinni się pobrać. Zdarzało się, że w celu połączenia dwóch rodzin, obrządku zaślubin dokonywano między małymi dziećmi. O tym, że w wielu wypadkach małżeństwo pojmowane było jak dogodna transakcja dla obu stron mówiły liczne urzędowe kontrakty zaślubin i umowy małżeńskie. Zawarcie umowy między rodzicami miało moc wiążącą. Jeśli któraś ze stron nie dotrzymywała zobowiązania, sprawę rozpatrywał sąd lub zmuszał opornego (oporną) do małżeństwa albo wyznaczał odszkodowanie dla osoby, którą spotkał zawód.
Z chwilą zamążpójścia i wejścia do domu męża, żona wnosiła posag, który pozostawał jej własnością i którym umierając, mogła według własnego uznania obdzielić dzieci. Jeśli umierała bezdzietnie, część majątku stanowiącego jej własność powracała do ojca.
Nierzadkie były też przypadki rozwodów. Sąd orzekając rozwód przyznawał odszkodowanie stronie pokrzywdzonej, najczęściej w postaci rekompensaty pieniężnej. Czasem sąd tylko zatwierdzał porozumienie rozstających się małżonków, czasem zaś zobowiązywał oporną stronę do zapłacenia odszkodowania. Mąż miał prawo oddalić żonę, która nie spełniała obowiązków małżeńskich. We wcześniejszych epokach wiarołomstwo żony nie było uważane za poważne wykroczenie. Dopiero pod koniec III tys. p.n.e., możliwe, że pod wpływem obyczajów Semitów, niewierność małżonki zaczęto traktować jako przestępstwo, za które czekała ją kara śmierci przez utopienie.
Inne prawa i przywileje kobiet w tym samym okresie jednak wciąż były respektowane. Mogła ona na własną rękę prowadzić interesy oraz miała pełnię władzy nad dziećmi. Specjalna klauzula w kontrakcie ślubnym mogła zabezpieczać żonę przed wierzycielami, z którymi jej mąż prowadził interesy, jednak za zobowiązywania wynikłe w czasie trwania małżeństwa obie strony były wspólnie i jednakowo odpowiedzialne. Żona posiadała osobnych, niepodlegających rozkazom męża niewolników, którymi tylko ona rozporządzała. Również w razie nieobecności męża ona sprawowała pieczę nad majątkiem, chyba że w domu był dorosły syn, który mógł się tym zająć. Po śmierci męża żona dziedziczyła równą część majątku ze wszystkimi dziećmi, chyba że syn jedyny został wydziedziczony lub z innych przyczyn utracił prawo do spadku, ona stawała się spadkobierczynią całości. Wdowa mogła ponownie wyjść za mąż, wtedy jednak musiała zrezygnować z przypadającej jej części majątku po pierwszym mężu jej udział przechodził wówczas na własność dzieci z pierwszego małżeństwa.
Prawo ograniczało w pewnym stopniu władzę męża nad żoną, natomiast dzieci były całkowicie poddane woli rodziców. Ojciec mógł wydziedziczyć syna lub córkę, napiętnować dziecko, wygnać je z miasta lub sprzedać w niewolę. Mężczyzna miał prawo sprzedać w niewolę nie tylko dzieci, mógł również (jeżeli rzecz nie była zawarta w kontrakcie ślubnym) w określonych warunkach sprzedać lub przekazać żonę wierzycielom na trzy lata jako zapłatę za niespłacony dług.
Kobieta była zobowiązana do dochowania mężowi wierności, ale mąż mógł mieć nałożnice. Związane to było z obowiązkiem mężczyzny zapewnienia jak największego przyrostu naturalnego. Bezpłodną żonę mąż mógł odesłać do domu, zwracając jej posag i wypłacając odszkodowanie jej ojcu. Jeżeli ojciec żony, przewidując takie problemy, obwarował w kontrakcie ślubnym możliwość uzyskania rozwodu trudnymi warunkami, mężczyzna mógł sobie wziąć drugą żonę. Ta nowa małżonka nie miała jednak takich samych praw jak pierwsza, którą mąż musiał tak jak dotychczas utrzymywać. Musiał też stać na straży przywilejów pierwszej żony. Czasami posiadanie drugiej żony wymagało pozwolenia pierwszej, wówczas dochodziło do spisania stosownej umowy, a mąż przysięgał przed sędzią, że nie wypędzi swojej pierwszej małżonki.
Atmosfera w rodzinie, w której były dwie żony nie była komfortowa. Nie była ona dogodna ani dla mężczyzny ani dla kobiety, więc utarł się zwyczaj, że zamiast nowej mąż brał sobie nałożnicę, często wybierała mu ją żona, przydzielając jedną ze swoich niewolnic. Kobieta ta rodząc panu domu dziecko stawała się człowiekiem wolnym, jednak wolność ta nie doprowadzała do uzyskania takich samych przywilejów, jakie posiadała pierwsza małżonka. Gdy eks-niewolnica zaczęła się chełpić swoim macierzyństwem, a jej była pani zaczynała wietrzyć niebezpieczeństwo ze strony takiej nałożnicy mogła wraz z jej dziećmi wypędzić ją z domu lub miasta albo zmusić męża, aby to zrobił. Taka sytuacja została opisana w Starym Testamencie. Gdy okazało się, że Saraj, żona Abrahama jest bezpłodna, ten spłodził, za jej pozwoleniem, syna z niewolnicą Hagar. W późniejszym czasie została ona również, zgodnie z obowiązującym prawem, wypędzona wraz ze swoim synem przez Abrahama na prośbę Saraj. Mężczyźnie, któremu żona dała nałożnicę nie wolno było wprowadzić do domu innej kobiety. Jeżeli tak postąpił, bądź jeżeli wziął drugą, pierwszej nie okazawszy dbałości, ta pierwsza mogła odejść, zabierając ze sobą wszystko, co stanowiło jej własność i zaskarżyć go do sądu o odszkodowanie.
Wszystkie dzieci były upoważnione do dziedziczenia majątku po rodzicach. Rodzicom jednak przysługiwało prawo wydziedziczenia potomka, wtedy gdy zachodziły ważne przyczyny. Pierworodny syn nie miał żadnych przywilejów względem swoich braci. Istniało prawo znane z Nowego Testamentu, które mówiło, że syn mógł zażądać od ojca swojej części majątku. Wtedy syn nie miał już prawa do udziału w spadku nawet, gdy majątek ojca bardzo się powiększył na skutek pomyślnych transakcji. Równemu podziałowi pomiędzy dzieci podlegał też posag po śmierci matki.
Oprócz dzieci z legalnego małżeństwo rodziny miały też dzieci zrodzone przez nałożnice, jednak uznanie takiego dziecka zależne było od woli mężczyzny. Prawa tych dzieci, nawet po uznaniu, nie były takie same, jak tych, zrodzonych z legalnych żon.
data utworzenia: 30.06.2014
ostatnia aktualizacja treżci: 30.06.2014
źródła:
Zapomniany Świat Sumerów - Marian Bielicki